2008 онд Үндэсний газарзүйн судлаач Пабло “Попи” Борбороглу Патагоны зүүн эргээр орших алслагдсан эрэгт анх очих үедээ оцон шувууд тэнд нутагшиж буйг хараад ихэд гайхжээ. Аргентины биологич тэрээр ойролцоох нэгэн малчны дуудлагад хариу өгч очсон нь тэр бөгөөд малчин түүний газарт хэд хэдэн нисэж чаддаггүй шувууд байгааг хэлсэн байв. Тэр тийш очиход газарт хаягдал, хагархай шил, орхигдсон автомашин, гал түлсэн ул мөр зэрэг элдэв зүйл хөглөрч байжээ. “Энэ газар ёстой сүйрэл болсон байлаа. Бараг л хогоор дүүрсэн байсан” гэж тэр дурсдаг.
Гэсэн ч энэ заваан орчинд, бут сөөгний доор болон жижигхэн нүхэн хонгилд тэрээр нэгэн гайхамшгийг нээжээ. Хогон дунд амьдарч буй 12 Магелланы оцон шувуу байв. Тэдний биеийн өндөр дунджаар 45 см орчим, нүд ба хүзүү орчмоор цагаан зурвас бүхий өвөрмөц төрхтэй байжээ. Эдгээр оцон шувууд нь Өмнөд Америкийн чулуутай болон элсэрхэг эргээр үүрээ засаж зун амьдардаг бөгөөд өвөл нь Бразил, Перу хүртэл нүүж, нээлттэй далайд гардаг гэдгээрээ алдартай. Гэхдээ хамгийн ойрхон бүрэн нутагшсан колони нь энэ газраас 130 гаруй км-ийн өмнө оршдог байв. Гэвч энэ зоримог “аялагчид” ирж, хослон үүр зассан нь эрсдэлтэй энэ эрэг дээр үржиж эхэлсний шинж байв.
Борбороглу шуурхай ажиллаж, колонийн нөхцөлийг үнэлж, хуванцарт тээглэсэн нэг шувууг чөлөөлсний дараа газрыг цэвэрлэж, хамгаалах урт хугацааны ажлыг эхлүүлжээ. Төд удалгүй энэхүү шинэ колони амьд үлдэж зогсохгүй, ангаахай гаргаж, дараа хавар дахин эргэж ирсэн байна. Ийнхүү “үндэслэгч бүлэг” гэж нэрлэгддэг ийм шувууд яагаад танил үүрлэх газраасаа халиж шинэ газар нутаг руу зориглодог талаар судлаачид янз бүрийн онол дэвшүүлдэг. Харин Борбороглугий хувьд, хожим нь олон улсын байгаль хамгаалах байгууллага болох Global Penguin Society-г үүсгэн байгуулсан хүний хувьд, энэ шинэ колони нь дэлхий дээрх 18 төрлийн оцон шувууны дасан зохицох чадвар, тэсвэр тэвчээрийн тод жишээ юм. “Тэд үнэхээр зоригтой, шийдэмгий шувууд. Үнэхээр гайхамшигтай” гэж тэр хэлжээ.
Оцон шувууд үнэхээр гайхамшигтай амьтад. Тэдний инээдтэй алхалт, смокинг өмссөн мэт төрх, үр зулзгандаа хайртай зан чанар нь тэднийг байгаль хамгааллын бэлгэ тэмдэг болгосон. Гэвч энэ бүх онцлог нь тэд хэрхэн хүнд нөхцөлд амьд үлдэхийн тулд хувьсан өөрчлөгдсөнийг ч харуулж байдаг. Эхний оцон шувууд өнөөгийн Шинэ Зеланд орчимд 60 сая жилийн өмнө бий болсон гэж үздэг. Зарим эрдэмтдийн үзэж буйгаар, байгалийн махчин амьтан бараг байхгүй орчин нь тэднийг нисэхээс татгалзаж, оронд нь далайд илүү чадварлаг болох чиглэлд хувьсан хөгжихөд нөлөөлжээ. Цаг хугацааны эрхээр тэд хүйтэн уур амьсгалд дасан зохицохын тулд зузаан өөхөн давхарга, ус нэвтэрдэггүй шигүү өд, усан доор хэт хурдан сэлэхэд зориулагдсан богино далавч, ангуучдаас бултахад зориулсан хар цагаан өнгийн өдлөг гэх мэт олон шинж чанар эзэмшсэн байна.
Эртний оцон шувууд далайн урсгалаар туулахдаа шинэ газар нутагт дасан зохицжээ. Жишээлбэл, Император ба Аделийн оцон шувууд Антарктидын хатуу ширүүн уур амьсгалд нутагшсан бөгөөд тэд мөсөн дээр гулсахаас сэргийлсэн хумстай хөл, хайрслаг бүтэцтэй өд, зузаан өөхний давхаргатай болсон байна. Харин Галапагосын оцон шувууд Эквадорын эргийн ойролцоох арлуудад очсон бөгөөд тэд одоо Экваторт амьдардаг цорын ганц оцон шувууны төрөл юм. Эдгээр шувууд илүү жижиг биетэй, нимгэн өдтэй болж, дулаан уур амьсгалд амьдрахад илүү зохицжээ.
Түүхийн хувьд, Магелланы оцон шувууд Өмнөд Америкийн эргийн арлуудад амьдардаг байсан боловч хонь үржүүлэгчид эх газрын пум, үнэг зэрэг махчин амьтдыг устгасны дараа тэд эх газарт ч мөн колони байгуулж эхэлжээ. “Оцон шувууд хөлөөрөө санал өгдөг” гэж Үндэсний газарзүйн судлаач, Вашингтоны их сургуулийн оцон шувуу судлаач нэрт мэргэжилтэн Ди Боэрсма хэлсэн байна. “Тэд хоол хүнс байгаа газрыг зорьдог.”
Гэвч тэд хэр хол очсон ч гэсэн, одоо олон оцон шувуу адил асуудлуудтай тулгарч байна. Дэлхий дээрх оцон шувуудын талаас илүү хувь нь устах аюулд орсон бөгөөд өнгөрсөн жил Африкийн оцон шувуу “маш ноцтойд тооцогдох аюултай” хэмээн ангилагдсан анхны зүйл болжээ. Өнөөдөр аюул далай болон хуурай газраас зэрэг ирж байна. Далайд тэд газрын тосны асгаралт, замагны хэт их өсөлт, загасны тор, хуванцар бохирдолд өртөхийн зэрэгцээ, далайн ус дулаарч, хэт их загас агнуур үржил шимт амьтдыг нь багасгаж байна. Харин хуурай газар, тэдний үүрээ засаж, ангаахайгаа өсгөдөг орчинд Антарктидын далайн мөсний багасалт, эргийн хөгжүүлэлт, гаднаас орж ирсэн болон дахин хүчээ авч буй махчин амьтад зэрэг аюулуудтай тулгарч байна.
Сүүлийн зууны турш оцон шувууны тоо буурч ирсэн ч дэлхий дахины байгаль хамгаалагчид болон орон нутгийн засгийн газрууд хамтран өндөг түүхийг хориглож, хамгаалалтын бүсүүдийг байгуулсан нь устаж буй популяцуудад дахин амьдрах боломж өгчээ. Түүнээс хойш Борбороглу, Боэрсма зэрэг хамгаалагчид үүрлэх бүсийг илүү өргөжүүлж, оцон шувуудыг нефтийн бохирдлоос хамгаалахын тулд хөлөг онгоцны замыг зохицуулахын төлөө хичээн ажиллаж ирсэн.
Судлаачдын хувьд хамгийн анхаарал татсан зүйл бол оцон шувуудын хувьсал удааширсан явдал юм. Энэ нь тэднийг эргэн тойрныхоо өөрчлөлттэй хөл нийлүүлэн дасан зохицох чадварт хязгаар учруулж байна. Сүүлийн үеийн судалгаагаар оцон шувууд нь шувуудын дундах хамгийн удаан хувьслын хурдтай амьтад болох нь тогтоогджээ. Гэсэн ч зарим зүйлүүд өөрийн давуу тал, зан төлөвөө ашиглан шинэ газар нутагт нэвтэрсээр байна. Жишээлбэл, эрдэмтэд нэг бүсийн мөсөн давхар найдвартай байхаа болих үед Император оцон шувуудын колони нүүн шилждэг болохыг тогтоосон бол хиймэл дагуулын зураг ашигласнаар өмнө нь мэдэгдээгүй шинэ колониуд Антарктидад илэрсэн байна. Харин тэднээс арай жижиг биетэй Хаан оцон шувуудын хувьд зарим бүс нутагт тоо нь буурч байгаа ч, тос гаргах зорилгоор олон арван жил агнаж байсан түүхтэй газруудад дахин сэргэж эхэлжээ. Мөн Аделийн оцон шувууны ойрын төрөл болох Женту оцон шувууд нь Өмнөд мөсөн далайн ус дулаарч, мөс багасахын хэрээр хоол тэжээлээ даган шинэ газар руу нүүдэллэж, Антарктидын хойгийн шинэ бүс нутагт амархан ан хийж, үүрээ засан амьдарч эхэлжээ. “Бид өмнө зүг рүү шинэ колониуд тогтмол бүрэлдэж байгааг харж байна” хэмээн Корнеллийн Шувуу судлалын лабораторийн судлаач Гемма Клюкас хэлсэн байна.
Патагонийн хог хаягдал дунд амьдарч байсан тэр цөөн Магелланы оцон шувуу бусдыгаа татан шинэ колони үүсгэхэд нөлөөлсөн бололтой. Борбороглу тухайн газрын эзэд болон орон нутгийн захиргаатай хамтран 35,000 акр хэмжээтэй зэрлэг амьтны дархан цаазат бүс байгуулахад ажилласан бөгөөд жил ирэх тусам тэнд ирж нутагших оцон шувуудын тоо нэмэгдсээр байжээ. Өнөөдөр энэ бүсэд 8,000 гаруй оцон шувуу үүрлэж байна. “Түүний өсөлт үнэхээр гайхалтай байсан” гэж тэр хэлэв. “Энэ нь байгаль хамгаалж чадвал эргэн сэргэж чаддгийг харуулж байна.”
nationalgeographic.com
