Вирус тархахад жигүүр шаардлагагүй. Харин тээвэр хэрэгтэй, заримдаа энэ нь ачааны машины ард чихцэлдсэн тор байж болдог. COVID-19 цар тахлыг үүсгэсэн SARS-CoV-2 вирусын өвөг ийм л аргаар тархсан байж болзошгүй гэж эрдэмтэд үзэж байна.
Шинэ судалгаагаар уг вирусын өвөг Хятадын баруун хэсэг эсвэл Лаосын хойд нутгаас үүсэлтэй байж болзошгүй. Гэвч хэдхэн жилийн дотор төв Хятадын Ухань хотод ойролцоогоор 2700 км-ийн зайд гарч ирсэн нь байгалийн амьтан болох сарьсан багваахай өөрөө тийм холд хүрэх боломжгүйг харуулж байна.
Вирусын нууцлаг аялал
Энэхүү судалгаа Калифорнийн Их Сургуулийн Сан Диего дахь Анагаах ухааны сургуулийн эрдэмтэд болон хамтран ажиллагчдын багийнх. Тэдний дүгнэлтээр бол вирус зэрлэг амьтдын хууль бус наймаагаар дамжин ийнхүү хол тархсан байх магадлалтай. SARS цар тахлын үед (2002 он) ижил замаар тархалт болсон байдаг.
Сарьсан багваахайнууд SARS-CoV-1 болон SARS-CoV-2 зэрэг сарбековирус зөөвөрлөгч гэдгээрээ танигдсан. Эдгээр вирус сарьсан багваахайд өвчин үүсгэдэггүй ч “зоонозын халдвар дамжилт” буюу амьтнаас хүнд халдварлах замаар тархаж чаддаг. Энэ халдварлал яг яаж явагддаг, сарьсан багваахайнаас өөр ямар амьтад оролцдог нь одоо ч маргаантай асуудал хэвээр байна.
Вирус хэрхэн хувьсдаг вэ?
Судалгааны баг олон нийтийн сүлжээнд хуваалцсан вирусын геномын мэдээллийг ашиглаж, түүний хувьсал, тархалтыг судалжээ. Гэхдээ энэ амар ажил биш байв. Учир нь эдгээр вирус хоёр өөр вирус ижил амьтанд халдах үед ДНХ-гаа “тасалж, солилцох” буюу recombination хийх хандлагатай. Энэ нь вирусын хувьслын замналыг илүү төвөгтэй болгодог.
Судлаачид уг асуудлыг тойрч гарахын тулд дахин нийлүүлэгдээгүй хэсгүүдийг ялган авч, түүгээр дамжуулан илүү тогтвортой, тодорхой хувьслын зураглалыг гаргажээ. Үүний үр дүнд сарбековирус нь Хятадын баруун хэсэг болон Зүүн Өмнөд Азид олон жилийн турш эргэлдэж ирсэн нь батлагдсан байна. Сарьсан багваахайнууд 2–3 км-ийн радиуст идэш тэжээлээ олдог учир вирус ч тэдний хамт ижил хурдаар тархдаг байжээ.
Гэвч SARS-CoV-1 ба SARS-CoV-2-ийн өвөг вирусууд тэдний үүсэлтэй газраас хэт хол, маш богино хугацаанд гарч ирсэн нь сарьсан багваахайн өөрийнх нь нөлөөгөөр биш харин гаднын хүчин зүйлс оролцсоныг илтгэж байна.
Зэрлэг амьтдын наймааны ул мөрөөр
Судалгааны хамтран зохиогч, Эдинбургийн Их Сургуулийн доктор Жонатан Пекар хэлэхдээ:
“Анхны SARS-CoV-1 вирус нь Хятадын баруун нутгаар тархаж байсан бөгөөд SARS өвчин Гуандун мужид (өмнөд Хятад) гарч ирэхээс нэг хоёр жилийн өмнө л илэрч байжээ. Харин SARS-CoV-2 нь баруун Хятад эсвэл Лаосын хойд нутгаас COVID-19 Уханьд дэгдэхээс 5-7 жилийн өмнө гарч ирсэн байна.”
Энэ хугацаа нь вирус өөрөө тийм хол тархахад хэт богино хугацаа. Тиймээс вирус халдвар авсан амьтдаар дамжин хүнсний зориулалтаар тээвэрлэгдсэн байх магадлалтай.
Энэ онол шинэ биш – өмнөх судалгаануудад SARS-CoV-1 нь Yunnan мужаас Гуандунд тархахдаа мангуст эсвэл енот зэрэг амьтдаар дамжсан байх боломжтойг дурдаж байсан. Харин энэ шинэ судалгаа SARS-CoV-2-ийн хувьд ижил замнал байсныг улам бататгаж байна.
Аризонагийн Их Сургуулийн доктор Майкл Воробей:
“Анхны SARS вирусын хамгийн ойрын төрөл уг нь сарьсан багваахайнаас үүсэлтэй ч Хятадын өмнөд хэсгийн мангуст, енотын биед илэрсэн байдаг. Хэдэн зуун милийн зайтай эдгээр хоёр бүсийн хооронд амьтны наймаа гол гүүр нь болсон гэж шинжлэх ухаан олон жил зөвшөөрсөн. Бид SARS-CoV-2-ийн хувьд яг ижил загварыг дахин харж байна.”
Эдгээр баримт SARS-CoV-2 лабораториос алдагдсан байж магадгүй гэх онолыг үгүйсгэж байгаа юм.
Доктор Жоэл Вертхайм дараах байдлаар дүгнэв:
“Цар тахлын эхэнд SARS-CoV-2 вирус байгалиас гарсан гэх таамгийг үл итгэх шалтгаан нь Ухань хот сарьсан багваахайн нутагтай хэт хол байсан явдал. Гэвч энэхүү судалгаа SARS-CoV-1-ийн 2002 оны тархалттай ижил жишиг байсныг харуулж байна.”
Вирус хэрхэн хөдөлдгийг ойлгох нь
Амьтнаас хүнд дамждаг халдварын тоо нэмэгдэж байна. Зэрлэг амьтдын худалдаа, хотжилт, амьдрах орчны сүйдэл зэрэг хүчин зүйлс нь хүмүүсийг амьтантай ойртуулах болжээ. Иймд судлаачид сарьсан багваахайн зэрлэг популяцийг анхааралтай ажиглаж, тэдгээрийн тээгч вирусыг хянах нь дараагийн цар тахал хаана үүсч болохыг урьдчилан таамаглахад тусална гэж үзэж байна.
Вирус хэрхэн “нисэж” эсвэл “ачаанд сууж” дэлхийгээр тархдагийг ойлгох нь ирээдүйд биднийг илүү аюулгүй байлгах нэг түлхүүр байж мэднэ.
earth.com
