Мягмар гарагт мамонттой төстэй амьтдыг туйлын бүсэд эргэн авчрах зорилготой баг “Ноостой хулгана” хэмээх шинэ бүтээлээ танилцууллаа. Эдгээр хулганууд нь ноосорхог урт үсээрээ мамонтыг санагдуулна. Энэ нь үсний ургалт, өнгө, бүтэцтэй холбоотой долоон генийг нэгэн зэрэг өөрчилснөөр бий болжээ.
Гэхдээ энэ нь хулгана-мамонтын эрлийз биш юм. Генийн ихэнх өөрчлөлт нь мамонтынх биш, анх хулганад тогтоогдсон зүйлүүд байлаа. Судалгааны гол зорилго нь олон генийг нэгэн зэрэг өөрчлөх боломжтойг харуулах явдал байв. Энэ нь мамонтын шинж чанаруудыг заасан олон тооны өөрчлөлтийг заан (мамонтын хамгийн ойрын төрөл зүйл) дээр хийхэд шаардлагатай технологи юм.
Хулгана ба мамонт
Colossal Biosciences компани дэгдээхэйгээсээ хэтрээгүй төрөл зүйлүүдийг дахин бий болгох хэд хэдэн төслийг эхлүүлсэн. Үүнд додо шувуу, тилацин (Тасманийн бар) зэрэг амьтад багтдаг. Гэхдээ тэдний гол төсөл нь мамонт юм.
Эдгээр бүх тохиолдолд аргачлал нь:
- Устаж үгүй болоогүй хамгийн ойрын хамааралтай амьтдын үндсэн эсийг (stem cells) ашиглах
- Генийн өөрчлөлтөөр устсан төрөл зүйлийн шинжийг сэргээх
Мамонтын хувьд энэ амьтан нь заантай хамгийн ойр холбоотой тул зааны эсийг ашиглана. Гэвч заан дээр туршилт хийх нь олон бэрхшээл дагуулна. Эрдэмтдийн бичсэнээр:
- Заан 22 сарын турш тээх хугацаатай, удаан үржилтэй тул богино хугацаанд туршилт хийх боломжгүй.
- Заан бол нийгмийн нарийн бүтэцтэй, өндөр оюуны чадвартай ховордсон амьтан учраас ёс зүйн үүднээс туршилт хийхэд хүндрэлтэй.
Тиймээс генийн туршилтад хамгийн тохиромжтой гэж хулганыг ашиглажээ. Хулгана нь 100 гаруй жилийн турш генетикийн судалгаанд хэрэглэгдэж, төрөл бүрийн мутацууд нь сайтар тэмдэглэгдсэн байдаг. Үсний өнгө, бүтэц, урт зэргийг өөрчлөх генийг урьдчилан мэддэг учраас, өөрчлөлт орсон эсэхийг амархан ажиглах боломжтой.
Энэ судалгаагаар мамонт болон зааны генийн ялгааг суурилсан туршилт хийх боломжтой эсэхийг шалгасан. Гэхдээ энэ удаа гол анхаарал нь хулганад мэдэгдэж буй генийг өөрчлөх тал дээр төвлөрч байлаа. Үүний зорилго нь олон генийг нэгэн зэрэг өөрчлөх боломжтойг батлах явдал юм.
Генийн засварын технологи
Colossal компани генийн засвар хийх хүчирхэг систем хөгжүүлжээ. Энэ судалгаанд хоёр төрлийн аргачлал ашигласан байна:
- CRISPR/Cas9 – Тодорхой ДНХ дарааллыг хайчилж өөрчлөх чадвартай.
- Цитозины суурийн засварлагч (Cytosine Base Editor) – ДНХ-ийн цитозиныг (C) тимидин (T) болгон хувиргаж, илүү нарийвчлалтай мутаци үүсгэх арга.
Судлаачид эдгээр аргуудыг хулганын эс дээр туршиж, дараах үр дүнг гаргав:
- CRISPR/Cas9 илүү их өөрчлөлт хийж, хоёр хромосомыг хоёуланг нь засах магадлал өндөр байсан ч зорилтот бус хэсэгт сөрөг нөлөө үзүүлэх эрсдэлтэй байв.
- Цитозины суурийн засварлагч илүү нарийвчлалтай боловч багас хэмжээний өөрчлөлт хийх чадвартай байлаа.
Генүүдийг өөрчлөхдөө хулганын үсэнд нөлөөлдөг 7 хүртэлх генийг засварласан бөгөөд үүний үр дүнд:
- Үсэнд урт, шаргал өнгөтэй ноостой бүтэц бий болжээ.
- Зарим хулганын үс буржгар, бүдүүн ширхэгтэй болсон байна.
Мөн мамонтын өөхний солилцоотой холбоотой нэг мутацийг хулганад оруулж туршсан боловч мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гараагүй байна.
Дүгнэлт
Энэ судалгаа нь хэд хэдэн чухал санааг агуулж байна:
✅ Олон генийг нэгэн зэрэг өөрчлөх дэвшилтэт технологи хөгжүүлсэн.
✅ Генетикийн туршилтын хурдыг нэмэгдүүлэх шийдэл гаргасан.
❗ Гэвч энэ нь мамонттой төстэй заан бүтээхээс хол байгаа.
Мамонтын төсөлд зуугаас дээш тооны генийн өөрчлөлт шаардлагатай бөгөөд нэг удаагийн туршилтаар энэ бүх өөрчлөлтийг хийх боломжтой эсэх нь тодорхойгүй байна. Магадгүй нэг биш хэд хэдэн удаагийн генийн өөрчлөлт хийж байж хүссэн үр дүнд хүрэх шаардлагатай болох юм.
Эцэст нь, энэхүү судалгаа генийн засварын шинэ түвшний дэвшил авчирсан ч, “Ноостой хулгана” бол илүү их маркетингийн акц болохоос биш мамонтын жинхэнэ дахин сэргэлтийн ойролцоо ч хараахан хүрээгүй байна.
arstechnica.com
