Оддын тусламжтайгаар нисдэг эрвээхэй
Өмнөд Австралийн хаврын шөнө гадна зогсоход, олон тэрбум бор Богонг эрвээхэй (Agrotis infusa) тэнгэрт нисэн, дэлхийн хамгийн том шавьжны нүүдлийн нэгийг харах боломжтой юм. Эдгээр эрвээхэй жил бүр хавар хойд зүгт 1000 км орчим нүүж, Австралийн Альпийн нуруунд очиж, тэндээ сэрүүн агуйд халуун зунаас зайлсхийж, намар болсон үед дахин үржлийн газар руугаа буцдаг байна. Шавьжны нүүдэл нийтлэг үзэгдэл боловч Богонг эрвээхэйн нүүдэл эрдэмтдийн сонирхлыг татсаар ирсэн – эрвээхэй хэрхэн өмнө нь очиж байгаагүй газраа явдаг вэ?
Эрдэмтэд одоо хариуг нь олсон гэж үзэж байна: одон орны навигаци. Энэ нь Богонг эрвээхэйг урт зайд оддыг ашиглан чиглүүлэх анхны шавьж болгож байна.
Одон орны навигаци нь эртний Полинези хүмүүсээс эхлээд нүүдэлч шувууд хүртэл олон амьтанд чухал үүрэг гүйцэтгэж ирсэн. Шөнийн тэнгэрт оддын давамгайлал нь бусад амьтад, жишээлбэл шавьжнууд ч гэсэн эдгээр гялалзсан гэрлүүдийг чиглүүлэхэд ашиглаж магадгүй гэж эрдэмтэд үзэж байна.
Фрэнсис Крик Хүрээлэнгийн эрдэмтэн Андреа Адден хэлэхдээ, өмнөх судалгаагаар эрвээхэйнүүд газар орны соронзон орныг чиглүүлж ашиглаж чаддаг боловч зөвхөн харааны газруудтай хослуулан ашиглах боломжтойг тогтоосон. Австралийн хээр талд эдгээр эрвээхэйнүүд амьдардаг бөгөөд шөнийн цагаар эргэн тойрноо харах үед хамгийн тод харагдах харааны газруудын нэг нь сүүн зам юм гэдгийг хэлжээ.
Агуйд нэвтэрч буй нь
Эрдэмтэд эрвээхэйг оддоор чиглүүлдэг эсэхийг шалгахын тулд гэрлийн занга ашиглан хэд хэдэн эрвээхэйг барьсан байна. Ингэхийн тулд багийнхан нүүдлийн үедээ амарч буй эрвээхэйнүүдийг олохын тулд хүйтэн агуйд орох хэрэгтэй байсан нь заримдаа тэдэнд хэцүү байжээ.
Лунд их сургуулийн эрдэмтэн Эрик Варант, судалгааны багийн ахлагч хэлэхдээ, заримдаа агуйд ороход айдаг байсан тул багийн залуу гишүүдийг явуулдаг байсан тухайгаа дурдсан байна. Гэсэн ч түүний хамтрагч, мөн Лунд их сургуулийн эрдэмтэн Дэвид Дрейер нь анхны Богонг эрвээхэйг олж барих уралдаанд 10 гаруй жил оролцсон гэдгийг тайлбарлажээ.
Эрвээхэйн нислэгийг шалгана
Эрвээхэйг барьсны дараа баг нь планетариум шиг нислэгийн симуляторт байрлуулсан байна. Энэ симулятор нь олон төрлийн зураглалыг харуулах боломжтой бөгөөд эрвээхэйг зөвхөн харааны чадвараа ашиглан чиглүүлэхийг шаардсан байна.
Мөн эрвээхэйн тархи нь будааны хэмжээтэй учраас тэдний тархины үйл ажиллагааг хэмжих цахим мэдрэгчийг холбох нь нэлээд цаг хугацаа шаардсан ажил байсан ажээ. Тархины үйл ажиллагааг судлах нь хүний тархи болон шавьжны тархины үйл ажиллагааг судлахад тусалж болох юм гэж Адден хэлжээ.
Талбайд түгжигдсэн нь
COVID-19 цар тахал Австралид тархах үед Адден болон түүний хамтрагч талбайд түгжигдсэн байна. Энэ хугацаанд тэд өгөгдөл шинжлэхээс гадна одон орны зураг авахдаа дадлага хийжээ.
Урт зайд чиглүүлэхийг харах нь
Судалгааны үр дүнд Богонг эрвээхэй нь шөнийн тэнгэрт оддыг ашиглан улирлын дагуу зүг чигээ тодорхойлдог болохыг тогтоожээ. Одод нь маш тогтвортой чиг баримжаа өгдөг тул эрвээхэйнүүд тэдгээрийг ашиглан нүүдлийн чиглэлээ зөв тодорхойлдог байна.
Энэ судалгаа нь 2025 оны 6-р сард “Nature” сэтгүүлд нийтлэгдсэн байна.
Эх сурвалж:
This Australian moth may be the 1st insect ever discovered to use stars for long-distance navigation
By putting Bogong moths in a planetarium-like flight simulator and observing their brains, experts found that the insects use the stars for guidance.
