1930-аад онд Австралийн алслагдсан бүс нутагт ер бусын нэгэн тэмцэл өрнөсөн билээ. Дэлхийн I дайны дараа олон мянган “Цэргийн суурьшигчид” Засгийн газрын урамшуулалд татагдан Баруун Австралид шилжин ирж, шинэ газар тариалангийн бүс нутгуудыг бий болгосон. Үүний улмаас хоол хүнс хайж явсан олон мянган тэмээн хяруул эдгээр шинэ фермүүд рүү нүүдэллэн ирэх замд ургац нь хөлд нь гишгэгдэн сүйдсэн байна.
Засгийн газрын хариу арга хэмжээ маш хурдан бөгөөд ер бусын байсан нь 20,000 гаруй тэмээн хяруулыг устгахаар автомат буугаар зэвсэглэсэн цэргүүдийг илгээсэн явдал байв. Гэвч түргэн бөгөөд шийдвэртэй ялалт байгуулна гэж тооцоолсон нь “Тэмээн хяруулын дайн” нэртэй хөгийн бөгөөд ичгүүртэй үйл явдал болж хувирчээ.
Гэвч энэ хачирхалтай түүх бол цэргийн алдаа төдийгүй Австралийн экосистемд тэмээн хяруулын гүйцэтгэх чухал үүрэг, тэдгээрийг улс орны хамгийн бэлгэ тэмдэг болсон зүйлсийн нэг болгосон ач холбогдлыг тодотгон харуулсан билээ.
Тэмээн хяруулын дайн: Хачирхалтай тулаан
Дэлхийн I дайны дараа Австралийн засгийн газар 5,000 гаруй цэргийн алба хаасан иргэдийг фермер болгон Баруун Австралийн мужид суурьшуулахыг зорьсон байна. Гэвч тухайн бүс нутгийн хатуу ширүүн байгаль, муу чанарын хөрс, тогтворгүй хур тунадасны улмаас нөхцөл байдал улам хүндэрсэн юм. 1932 онд хатуу ширүүн ган гачиг тохиолдож, бараг 20,000 тэмээн хяруул тариалангийн бүсүүд рүү нүүдэллэн ирж, хашааг эвдэлснээр жижиг шавьж, мэрэгч амьтдад нэвтэрснээр фермерүүдийн хувьд эцсийн цохилт болсон аж.
Фермерүүдийн хүсэлтээр тусламж ирж, 1932 оны 11-р сарын 2-нд Австралийн Хааны Артиллерийн гурван цэрэг хоёр Льюис хөнгөн автомат буутай ирэв. Даалгавар энгийн мэт санагдсан нь “Тэмээн хяруулыг устгаж, ургацыг хамгаалах“.
Гэвч энэ ажиллагаа даруй замбараагүй байдалд шилжжээ. Сидней хотын Таронга амьтны хүрээлэнгийн амьтан судлаач Сара Комаккио хэлэхдээ, “Тэд тухайн үед энэ зүйлийн амьтдыг дутуу үнэлсэн гэж бодож байна. Тэмээн хяруул маш хурдан, авхаалжтай шувууд учраас тэдэнд хүндхэн байлаа” гэжээ.
Эхний гурван хоногийн дотор цэргүүд ердөө 30 тэмээн хяруул алж чадсан байна. Шувууд том сүргээрээ явахын оронд тарамдаж, агнахад улам хүндрэлтэй болсон байв. Хоёр өдрийн дараа нэг автомат буу усан сангийн ойролцоо отолт хийж байх үед гацсан ба тэр үед ойролцоо олон мянган тэмээн хяруул байсан аж.
Энэхүү “Дайны” талаархи мэдээлэл олонд түгэхэд хүмүүсийн сонирхлыг татаж эхэлсэн юм. Амьд үлдсэн тэмээн хяруулууд айж зугтахын оронд “Сэргийлэгч”-тэйгээр жижиг бүлгүүд үүсгэн зугтаж байлаа. Мөн ачааны машинууд тэмээн хяруулыг анчдын зүг хөөхийг оролдсон ч шувууд 55 миль цагийн хурдтай гүйж, бартаат замаар давхин зугтаж байв. Заримдаа шувуудыг мөрдөж явсан ачааны машинууд хүртэл осолдож байсан гэнэ.
Гэрчүүд тэмээн хяруулын зарим нь бууны суманд өртсөн ч амьд үлдэж байгаад гайхширч байв. Энэхүү ажиллагааг удирдаж байсан Гвиннед Пурвес Винн-Обри Мередит хурандаа нэгэнтээ, “[Тэмээн хяруул] автомат бууны эсрэг танк мэт хамгаалалттай юм шиг зогсож чадна” хэмээн хэлжээ.
Ажиллагаа эхэлснээс хойш 45 хоногийн дараа цэргүүд 2,500 гаруй тэмээн хяруул устгасан нь нийт сүргийн өчүүхэн хэсэг байв. Ингэснээр фермерүүдийн нөхцөл байдал сайжраагүй бөгөөд удалгүй амьтдад хүнлэг хандах тухай дуу хоолой гарснаар, засгийн газар ажиллагааг зогсоосон байна.
Ийнхүү тэмээн хяруулууд ялалт байгуулжээ.
1932 онд засгийн газар 20,000 гаруй тэмээн хяруулыг устгах зорилгоор автомат буугаар зэвсэглэсэн цэргүүдийг илгээж, түргэн амжилтад хүрнэ гэж тооцоолжээ. Гэвч төгсгөлд нь тэмээн хяруулууд ихэнхдээ зугтаж, ердөө 2,500 нь устгагдсан нь энэхүү ажиллагааг өндөр өртөгтэй, хачирхалтай бүтэлгүйтэл болгон хувиргасан юм.
Алслагдсан нутгийн тэсвэртэн
Тэмээн хяруулын дайн нь цэргийн алдаа төдийгүй эдгээр шувуудын гайхалтай тэсвэр хатуужлыг харуулсан үйл явдал байлаа. Бараг зургаан фут өндөр, гурван фут урт алхамтай тэмээн хяруулууд нь нисдэггүй шувуудын ратит хэмээх бүлгийн нэг бөгөөд тэдний өвөг дээдэс нь динозавруудаас гаралтай. Тэд бол булчингийн урагш түлхэлтэд зориулсан шилбийн булчинтай цорын ганц шувуу бөгөөд хүчирхэг хөлний булчин нь тэднийг асар хурдтай гүйх, хол зам туулан хоол хүнс хайхад гайхалтай тэсвэртэй болгодог. Тэмээн хяруулууд цагт 55 миль хүртэл хурдлах чадвартайгаас гадна өдөрт 15 миль хүртэл алхаж, борооны маршрутыг дагаж хоол хайдаг.
“Тэмээн хяруулыг нүүдэлч биш, харин тархай байдалтай амьтан гэж тодорхойлмоор байна. Тэдний хөдөлгөөн тодорхой төлөвлөгөөтэй бус, хаашаа ч чиглэх боломжтой байдаг,” хэмээн Bush Heritage Foundation-ийн экологич Роуан Мотт тайлбарлажээ.
Тэмээн хяруулууд ихэвчлэн ганцаараа эсвэл жижиг гэр бүлийн бүлэгтэйгээр хоол хүнс хайдаг ч гантай үед том сүрэг болон нэгдэж, тэдний ердийн ганцаардмал аялагч байдлыг өргөн уудам нутгаар өрнөх нүүдэл болгон хувиргадаг. Энэ л байгалийн зүй ёсны зан байдал 1930-аад оны эхэн үед “Тэмээн хяруулын дайн” нэртэй мөргөлдөөнийг үүсгэх шалтгаан болжээ.
Гэвч тэмээн хяруулууд нь зөвхөн амьд үлдэгчид төдийгүй экологийн чухал үүрэгтэй амьтад юм. Тэд бол боломжийг ашиглагч хооллогчид бөгөөд ургамлын үрийг хол зайд тарааж, Австралийн ургамлын нөхөн сэргээлтэд хувь нэмрээ оруулдаг.
Судалгаагаар тэмээн хяруулын ялгадсанд олон арван ургамлын үр байдаг нь тогтоогдсон бол Сара Комаккио тэмээн хяруулуудыг нутгийн хатуулаг жимс болох квандонг-ийн үрийг тараахад онцгой үүрэг гүйцэтгэдэг гэжээ. “Энэ ургамлыг бусад олон амьтад ч иддэг. Та үүнийг бусад ургамал ургаж чадахгүй элсэн цөлд ч ургаж байхыг харна. Тэмээн хяруулын үр тараах үйл явц нь экосистемд маш их ач тустай бөгөөд эцсийн эцэст бүх амьд биед ашиг тусаа өгдөг” хэмээн тэрээр нэмж хэлсэн байна.
Австралийн бэлгэ тэмдэг
Экологийн үүргээс гадна тэмээн хяруулууд гүнзгий соёлын ач холбогдолтой. Австралийн уугуул ард түмний зарим домогт тэмээн хяруул нь бүтээлийн билэг тэмдэг болж, тэсвэр хатуужил, хүч чадал, газар шорооныхоо гүн холбоог илэрхийлдэг. Зарим домогт тэмээн хяруул байгалийн ертөнцийг чиглүүлдэг бүтээлийн сүнс байхад, бусад домогт Сүүн зам дахь огторгуйн дүрээр гардаг. Австралийн түүх, соёлд тэмээн хяруулын холбоо маш хүчтэй бөгөөд тус улсын төрийн сүлдэнд, 50 центийн зоосон дээр, тэр ч байтугай спортын багуудын логонд хүртэл дүрслэгддэг.
“Тэд үнэхээр бэлгэ тэмдэг болсон: Маш сониуч, айдасгүй, өөртөө итгэлтэй амьтад,” хэмээн Комаккио хэлэхдээ, нэг хөлөөс нөгөөд үсрэн тоглодог зэрэг хачирхалтай зан авирыг нь онцолжээ. “Хүмүүс тэдэнд дуртай.”
Тэмээн хяруулын дайн цэргийн бүтэлгүйтлээр төгссөн байж болох ч энэ шувуудыг амьд үлдэх, дасан зохицох чадварын бэлгэ тэмдэг болгон тодотгосон юм. 1999 оноос хойш Австралийн байгаль орчны хуулиар хамгаалагдсан эдгээр шувуудын тоо одоо ч их бөгөөд 600,000 гаруй зэрлэг тэмээн хяруул тив даяар тархан амьдарч байна.
nationalgeographic.com
