Галт уулууд үлэг гүрвэлүүдийг устгасан гэх онол албан ёсоор устлаа

Олон жилийн турш эрдэмтэд үлэг гүрвэлүүдийг устгасан шалтгааныг тайлбарлах өөр нэгэн онол дэвшүүлж байсан нь галт уулын хүчтэй дэлбэрэлттэй холбоотой байв. Энэ нь сонирхолтой санаа боловч шинэ судалгаа уг өрсөлдөгч онолыг эцэслэн няцаалаа.

66 сая жилийн өмнө бүх үлэг гүрвэлүүд (шувуунаас бусад нь) дэлхийгээс бүрмөсөн арчигдсан юм. Эцсийн цохилт нь аймшигт галт уулын дэлбэрэлтүүдээс болсон уу, эсвэл сүйрлийн солирын мөргөлтөөс үүдэлтэй байсан уу?

Энэ олон арван жилийн турш маргаантай байсан асуултад хариулахын тулд Манчестерийн их сургуулийн судлаачдын баг үлэг гүрвэлүүдийн устгалын өмнөх 100,000 жилийн хугацаан дахь дундаж агаарын температурыг дахин тооцоолон тогтоосон байна. Тэдний судалгааны үр дүнг Science Advances сэтгүүлийн 12-р сарын 18-нд нийтэлсэн бөгөөд энэхүү судалгаа нь Цэрдийн галавын үеийн их устгалыг алдарт солирын мөргөлт үүсгэсэн болохыг баталж байна.

К-Т устгал хэмээн нэрлэгддэг энэ үе нь хүчтэй геологийн болон сансар огторгуйн үйл явдлуудаар тодорхойлогддог бөгөөд бүх зүйлийн 80 орчим хувь нь устаж үгүй болсон юм. Дэлхийн түүхийн энэ шийдвэрлэх мөчид 10-15 километрийн өргөнтэй солир одоогийн Мексикийн нутагт дэлхийтэй мөргөлдсөн нь эргэлзээгүй. Гэвч үүний зэрэгцээ, одоогийн Энэтхэгийн нутаг дэвсгэрт дэлхийн түүхэн дэх хамгийн том галт уулын дэлбэрэлтүүд болж байв.

Эдгээр гамшгуудын цаг хугацаа, эрч хүчийг судлахын тулд Манчестерийн их сургуулийн судалгааны багт багтсан Плимутын их сургууль, Утрехтийн их сургууль, Денверийн Байгалийн шинжлэх ухаан ба Шинжлэх ухааны музейн эрдэмтэд Колорадо, Хойд Дакотагийн нутгаас олдсон, хэсэгчлэн задарсан органик бодис болох хүлэрийн үе давхаргуудыг шинжилсэн байна. Судалгаанд ашигласан хүлэрийн дээжүүд нь бактерийн үүсгэдэг, температурын өөрчлөлтөөс хамааран бүтэц нь хувирдаг өвөрмөц молекулуудыг агуулж байжээ. Эдгээр молекулуудыг судалж, тэд устгалын өмнөх 100,000 жилийн дундаж жилийн агаарын температурын цаг хугацааны шугамыг сэргээн тогтоосон байна.

Судлаачид энэ хугацаанд галт уулын хүлэмжийн хийн ялгарал нь дэлхийг 3°C (5.4°F)-аар аажмаар дулааруулсан болохыг тогтоожээ. Мөн тэд устгалаас 30,000 жилийн өмнө болж, хүхрийн ялгаралтаар нарны гэрлийг хааж, дэлхийг түр зуур 5°C (9°F)-аар хөргөсөн томоохон галт уулын дэлбэрэлтээс үүдэлтэй богино хугацааны хүйтрэлийг тэмдэглэжээ.

Гэсэн хэдий ч энэхүү хүйтний үе харьцангуй богино байсан бөгөөд 10,000 жилийн дотор температур урьдын түвшиндээ эргэн ирсэн байна. Үүний үр дүнд судлаачид галт уулын дэлбэрэлтүүдийн уур амьсгалд үзүүлсэн нөлөө үлэг гүрвэлүүдийг бүрмөсөн устгахад хангалтгүй байсан гэж үзэж байна.

“Хүхрийн ялгаралт нь дэлхий дээрх амьдралд ихээхэн нөлөө үзүүлсэн байж болох ч эдгээр үйл явдлууд нь үлэг гүрвэлүүдийн устгалаас хэдэн мянган жилийн өмнө тохиосон тул устгалд өчүүхэн хэмжээний л үүрэг гүйцэтгэсэн байх магадлалтай” хэмээн судалгааг удирдсан Утрехтийн их сургуулийн Лорен О’Коннор Манчестерийн их сургуулийн мэдэгдэлд дурджээ.

“Үүнтэй харьцуулахад солирын мөргөлт нь ойн түймэр, газар хөдлөлт, цунами, нарны гэрлийг хааж, экосистемийг сүйрүүлсэн ‘нөлөөллийн өвөл’ зэрэг гамшигт үйл явдлуудын гинжин хэлхээг үүсгэсэн. Бидний үзэж байгаагаар энэ солир л эцсийн цохилтыг өгсөн” гэж судалгаанд оролцсон Манчестерийн их сургуулийн Родри Жерретт хэлэв.

Хоёр хүлэрийн дээж ижил төстэй температурын цаг хугацааны шугамыг харуулсан бөгөөд эх үүсвэрийн байршлууд нь ойролцоогоор 750 км (466 миль)-ийн зайтай тул эдгээр үр дүн нь орон нутгийн бус, дэлхийн хэмжээний температурын хэв маягийг илэрхийлж байгаа гэдэгт судлаачид итгэлтэй байна. Түүнчлэн тэдний үр дүн нь тухайн цаг үеийн бусад температурын бичлэгтэй нийцэж байгааг ч тэмдэглэжээ.

“Энэхүү судалгаа нь манай гариг томоохон тасалдлуудад хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлдгийг ойлгоход тусалж байна” гэж судалгаанд оролцсон Манчестерийн их сургуулийн Барт ван Донген онцолжээ. “Энэхүү судалгаа нь зөвхөн өнгөрсөн түүхийг ойлгоход туслаад зогсохгүй ирээдүйн уур амьсгалын өөрчлөлт, байгалийн гамшигт хэрхэн бэлдэхэд ч үнэтэй мэдээлэл өгч чадна.”

Эцэст нь, солирын мөргөлт л илүү хүчтэй нөлөө үзүүлж, үлэг гүрвэлүүдийг бүрмөсөн устгасан бол галт уулын дэлбэрэлтүүд төдийлөн үр нөлөө үзүүлж чадаагүй нь тодорхой байна. Эрт үеийн эдгээр үйл явдлуудыг судлах нь өнгөрснийг өөрчлөхгүй ч манай гариг гамшигт хэрхэн хариу үйлдэл үзүүлдэгийг ойлгоход дөхөм үзүүлж чадна.