Нейрокритик тусламжийн сувилагчаар ажиллаж байхдаа би тархинд гэнэт цус харвах нөлөөг өвчтөнүүд болон тэдний асран хамгаалагчдад хэрхэн мэдрэгддэгийг харж байлаа.
Сувилагчаар ажилласныхаа дараа би тархинд цус харвалтын судалгаагаар мэргэшсэн судлаач болсон. Олон нийт тархинд цус харвах эрсдэлийн хүчин зүйлсийн талаар хангалттай мэдээлэлгүй байдаг тул урьдчилан сэргийлэх нь нийтийн эрүүл мэндийн тэргүүлэх чиглэл юм.
Дэлхий даяар тархинд цус харвалт, нас баралт, хөдөлмөрийн чадвар алдалтын голлох шалтгаануудын нэг боловч үүнээс урьдчилан сэргийлэх бүрэн боломжтой.
Ихэнхдээ насжилттай холбоотой өвчин гэж үздэг ч тархинд цус харвалт нь ямар ч насны хүнд тохиолдож болдог. Үнэндээ 55-аас доош насныхны дунд энэ өвчний тархалт нэмэгдэж байна.
Харвалтын эрсдэл насжилттай холбоотой байхаас гадна дараах хүчин зүйлс залуучуудын дунд нэмэгдэж байна:
- Цусны даралт өндөр байх
- Холестерин ихдэх
- Хэт таргалалт
- Чихрийн шижин
- Тамхи татах
- Биеийн хөдөлгөөний дутагдал
- Эрүүл бус хооллолт
Мөн согтууруулах ундааг хэтрүүлэн хэрэглэх, мансууруулах бодис (амфетамин, кокаин, героин гэх мэт) хэрэглэх зэрэг амьдралын хэв маягтай холбоотой эрсдэлүүд байдаг.
Зарим эрсдэлийг өөрчлөх боломжгүй. Үүнд:
- Нас
- Хүйс
- Удамшил
- Генетик онцлог
- Зарим удамшлын эмгэгүүд
Тухайлбал, эмэгтэйчүүд тархинд цус харвалтад илүү өртөмтгий байдаг бөгөөд ямар ч насны эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс илүүтэйгээр харвалтаас болж нас барах магадлалтай.
Эмэгтэйчүүдийн онцлогтой зарим эрсдэлүүд:
- Жирэмслэлт
- Зарим төрлийн жирэмслэлтээс хамгаалах эмүүд (ялангуяа тамхи татдаг эмэгтэйчүүдэд)
- Эндометриоз
- 40 наснаас өмнөх өндгөвчний үйл ажиллагааны дутагдал
- 45 наснаас өмнөх цэвэршилт
- Трансжендер эмэгтэйчүүдэд эстроген дааврын хэрэглээ
Мөн тархины судасны төрөлхийн гажгууд, тухайлбал, артерийн ханын цүлхэн (аневризм) нь тархинд цус харвалтын эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
Зарим эрсдэл нь биологийн бус, нийгмийн хүчин зүйлтэй холбоотой байдаг. Судалгаагаар бага орлоготой, боловсрол багатай хүмүүсийн тархинд цус харвах эрсдэл өндөр байгааг тогтоожээ. Энэ нь амьдралын хэв маягийн эрүүл бус зуршлуудтай холбоотой бөгөөд мөн эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ авах боломж хязгаарлагдмал байдагтай уялдана.
Гэсэн хэдий ч, биологийн болон нийгмийн эрсдэлээс үл хамааран, та одооноос эхлэн харвалтаас сэргийлэх дараах аргуудыг хэрэгжүүлж болно.
Чухал 8 арга
- Тамхинаас гарах
Тамхи татдаг хүмүүсийн харвалт болох эрсдэл тамхи татдаггүй хүмүүсээс 2 дахин их. Тамхи нь судасны хананд гэмтэл учруулж, цусны даралт, зүрхний цохилтыг нэмэгдүүлдэг бөгөөд хүчилтөрөгчийн хэмжээг бууруулна. Мөн цусыг өтгөрүүлж, бүлэгнэл үүсгэснээр харвалтын эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. - Цусны даралтаа хянах
Цусны даралт өндөр байх нь судасны хананд гэмтэл үүсгэж, судас хагарах, бөглөрөх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Хэрэв та 18-аас дээш настай бол цусны даралтаа тогтмол шалгуулж, шаардлагатай бол амьдралын хэв маягаа өөрчилж, эрсдэлийг бууруулах хэрэгтэй. - Холестериноо хянах
Их Британийн Stroke Association-ийн мэдээлснээр, өндөр холестерин, өндөр даралт хоёул байвал харвалтын эрсдэл 3.5 дахин нэмэгддэг. Холестерины түвшинг бууруулахын тулд өөх тос багатай хооллолт баримтлах, идэвхтэй хөдөлгөөнтэй байх, хэвийн жингээ хадгалах хэрэгтэй. - Цусан дахь сахарын хэмжээгээ хянах
Цусан дахь өндөр глюкоз нь судасыг гэмтээж, бүлэн үүсэхэд хүргэдэг. Цусан дахь сахарын хэмжээг багасгахын тулд дасгал хөдөлгөөн хийх, эслэг ихтэй, тэнцвэртэй хооллох, хангалттай ус уух, стрессээ зөв удирдах хэрэгтэй. - Эрүүл жингээ хадгалах
Илүүдэл жинтэй байх нь тархинд цус харвах голлох эрсдэлт хүчин зүйл юм. Хэт таргалалттай хүмүүсийн харвалтад өртөх эрсдэл 64 хувиар нэмэгддэг. Илүүдэл жин нь даралт ихсэх, зүрх судасны өвчин, чихрийн шижин үүсэх магадлалыг нэмэгдүүлдэг. - Газар дундын (Mediterranean) хоолны дэглэм баримтлах
Энэхүү хоолны дэглэм нь эслэг ихтэй, тэнцвэртэй хооллолтыг дэмждэг бөгөөд харвалтаас сэргийлэхэд үр дүнтэй нь батлагдсан. Ялангуяа самар, оливийн тос нэмэх нь харвалтаас сэргийлэхэд тустай. - Сайн унтаж амрах
Өдөрт 7-9 цаг унтах нь цусны даралтыг тогтвортой байлгахад чухал үүрэгтэй. Бага унтах нь даралт ихсэхэд хүргэж, харвалтын эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Харин хэт их унтах нь мөн эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг тул идэвхтэй байх нь чухал. - Идэвхтэй байх
Их Британийн Үндэсний эрүүл мэндийн алба (NHS)-аас долоо хоногт дор хаяж 150 минутын дунд зэргийн, эсвэл 75 минутын эрчимтэй хөдөлгөөн хийхийг зөвлөж байна. Дасгал хөдөлгөөнөө 4-5 өдөр эсвэл өдөр бүр жигд хуваарилан хийх нь үр дүнтэй.
Тархинд цус харвалт нь амьдралыг эрс өөрчлөх аюултай боловч ихэнхдээ урьдчилан сэргийлэх боломжтой өвчин юм. Эдгээр найман амархан дадлыг хэвшүүлснээр та зүрх болон тархины эрүүл мэндээ хамгаалах боломжтой.
sciencealert.com
