Фред Эспенак: Нарны хиртэлтийн агуу тооцоологч
Астрономийн ертөнцөд алдартай нар хиртэлтийн тооцоологч, “Ноён Хиртэлт” хэмээн нэрлэгдсэн астрономич Фред Эспенак 2025 оны 6-р сард нас баржээ. Тэрээр 71 настай байсан бөгөөд, сүүлийн саруудад эрүүл мэндийн байдал нь хурдан муудсан байна. Эспенак өөрийнхөө өвчнийг 2025 оны 4-р сарын 15-нд олон нийтэд зарласан бөгөөд эмч нар түүнийг уушги шилжүүлэн суулгах боломжгүй гэж оношилсон аж.
Фред Эспенак бага наснаасаа астрономид сонирхолтой болсон бөгөөд түүнийг 8 настай байхад хөрш нь түүнийг сарны дүрсийг дурангаар харуулж, энэ нь түүнд гүн сэтгэгдэл үлдээжээ. Тэрээр хожим нь 9 настайдаа Нью-Йорк хотод нарны хэсэгчилсэн хиртэлт үзэж, энэ нь түүнд нар хиртэлтийн сонирхлыг төрүүлжээ. 1970 оны 3-р сарын 7-нд тэрээр эцэг эхээсээ машин зээлж, Хойд Каролинад очиж анх удаа бүрэн хиртэлтийг үзсэн байна. Энэ үйл явдал түүний амьдралд гүнзгий нөлөөлж, нийт 31 удаа нар хиртэлтийг үзэхээр аялжээ.
Хэдий Фред Эспенак астрономийн салбарт мэргэшсэн ч, мэргэжлийн судалгааных нь чиглэл нь нар хиртэлт байгаагүй юм. Тэрээр физикийн бакалаврын зэрэгтэй бөгөөд Охайогийн их сургуульд Китт Пийк Обсерваторид улаан оддын дунд гарсан дэлбэрэлт, галт оддын судалгаа хийсэн байна. Түүний физик болон компьютерийн программчлалын мэдлэг нь NASA-ийн гэрээт программ хангамжийн компанид ажиллахад нь тусалжээ.
Фред Эспенак NASA-ийн Олон улсын хэт ягаан туяаны судалгааны хөтөлбөрт ажиллаж, хожим нь Годдард сансар судлалын төвд ажиллажээ. Түүний судалгааны ажлууд планетын агаар мандалд дүн шинжилгээ хийхэд төвлөрч байсан бөгөөд үүнд Титан дээрх салхи, Бархасбадь гаригийн агаар мандал дахь этан, Марс дахь озон, гадаад гаригууд дахь нүүрсустөрөгч зэрэг багтжээ.
Фред Эспенак 2009 онд тэтгэвэрт гарсан хэдий ч нар болон сарны хиртэлтийн тооцоолол хийх ажлаа үргэлжлүүлсэн. Тэрээр Канадын цаг уурч Жэй Андерсонтой хамтран NASA-ийн ивээл дор хиртэлтийн тойргийг гаргаж эхэлсэн. Тэдний бүтээсэн 13 тойрогт дэлхийн олон газруудад хиртэлтийн цаг, сарны ирмэгийн байдал, бүтэн хиртэлтийн зам зэргийг харуулсан байна.
Фред Эспенак хувийн хэвлэлийн чиглэлээр ажиллаж, AstroPixels.com, MrEclipse.com, EclipseWise.com зэрэг вебсайтуудаа байгуулсан. Эдгээр сайтууд одоог хүртэл олон төрлийн одон орон, түүний дотор сар, нарны хиртэлтийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллээр хангаж байна. Тэрээр олон нийтэд лекц уншдаг байсан бөгөөд түүний авсан зургуудаас National Geographic, Newsweek, Nature, New Scientist зэрэг сэтгүүлд нийтлэгджээ.
Эспенак болон түүний хамтран зүтгэгч Жан Меюс нар хамтран 2006 онд “Таван мянган жилийн нарны хиртэлтийн канон” номоо гаргасан бөгөөд энэ нь манай эриний өмнөх 2000 оноос манай эриний 3000 он хүртэлх нарны хиртэлтийг багтаасан юм. Түүний бүтээсэн 30 гаруй хөтөч, гарын авлагын дунд АНУ-ын баруун эргээс зүүн эрэг хүртэлх урт хугацааны хиртэлтийн тухай 2045 оны гарын авлага багтжээ.
Фред Эспенак 2017 оны “Америкийн агуу нар хиртэлтийг” дурссан АНУ-ын шуудангийн маркийг санаачилсан байна. Хэрэв хэн нэгэн түүнийг хамгийн сэтгэлд хоногшсон хиртэлтийг асуувал тэрээр 1995 оны 10-р сард Энэтхэгийн дээрх хиртэлтийг онцлох байсан. Энэ үед тэрээр химийн багш Патриция Тоттентэй танилцаж, хожим нь тэд гэр бүл болжээ. Түүний эхнэр Пат түүнийг тэтгэвэртээ гарахдаа оддын харагдах орчин сайтай газар сонгохыг зөвлөж, тэрээр Аризонагийн Sky Village-д амьдрахаар шийдсэн байна.
Фред Эспенак амьдралынхаа туршид нар хиртэлтийг судалж, олон нийтэд энэ талаар мэдээлэл түгээж, сургалт явуулж байжээ. Түүний хийсэн судалгаанууд болон хэвлүүлсэн бүтээлүүд нь одон орон сонирхогчдод үнэтэй мэдээлэл өгсөн юм.
Эх сурвалж:
Fred Espenak, astronomy’s ‘Mr. Eclipse’, dies at 71
Astronomy has lost one of its most assiduous calculators of eclipses with the passing of astronomer Fred Espenak, known widely as “Mr. Eclipse.”
