2024 оны 11-р сарын 27-нд Nature сэтгүүлд нийтлэгдсэн судалгаанд динозавруудын ялгадас, бөөлжсөөр үүссэн чулуужсан үлдэгдэл буюу бромалит-ын хэдэн зуун хэсгийг шинжилж, тэдний иддэг хоол болон тэр нь хэрхэн өөрчлөгдсөнийг сэргээн тодорхойлсон байна. Эдгээр чулуужсан олдворууд нь динозавруудын ноёрхол Триассын үед, хэдэн сая жилийн туршид, уур амьсгалын өөрчлөлт болон бусад зүйлийн мөхөл зэрэг хүчин зүйлсээр тодорхойлогдсоныг харуулжээ.
“Манай судалгаа жирийн мэт санагдах чулуужсан олдворуудыг ашиглан гайхалтай үр дүнд хүрч болдгийг харууллаа” гэж Шведийн Уппсала Их Сургуульд эртний динозавруудын хувьслын судалгаа хийдэг, судалгааны хамтран зохиогч Мартин Кварнстрём хэлэв.
Палеонтологчид динозаврууд хэрхэн дэлхийн ноёрхогч болсон талаар янз бүрийн онол дэвшүүлсэн байдаг. Жишээлбэл, динозаврууд өөрчлөгдөж буй экосистемд онцгой дасан зохицох чадвартай байсан эсвэл санамсаргүй байгаль орчны өөрчлөлтүүд бусад зүйлүүдээс илүү давуу байдлыг нь нэмэгдүүлсэн байж болно. Гэхдээ тэдний ноёрхлын өсөлтийг бүрэн тайлбарлах ганц таамаглал одоогоор байхгүй байна.
Чулуужсан баасны дээжүүд нь үлэг гүрвэлүүдийн хооллолтын өөрчлөлтийг илрүүлсэн.
Үлэг гүрвэлүүдийн идэж байсан зүйлс
Үлэг гүрвэлүүдийн эрт үеийн хувьслын талаар илүү сайн ойлголт авахын тулд Кварнстрём болон түүний багийнхан Төв Европын Польшийн сав газраас олдсон 500 гаруй бромалитын үлдэгдлийг задлан шинжилжээ. Эдгээр чулуужсан олдворууд ойролцоогоор 200 сая жилийн настай гэж тооцоолсон байна.
Багийнхан бромалит болон тэдгээрийн агуулгыг шинжлэхэд хэд хэдэн арга ашигласан бөгөөд үүнд төрөл бүрийн микроскопын аргууд болон синхротрон микротомографи хэмээх аргыг хэрэглэсэн байна. Энэ арга нь бөөмийн хурдасгуур ашиглан чулуужсан олдворын дотоод бүтэцтэй нарийвчлан танилцах боломжийг олгодог. Мөн үлдэгдлийн нарийн агуулгыг тодорхойлохын тулд химийн уусмал ашигласан бөгөөд үүнд загас, ургамал, шавьж орж байжээ.
Хэдийгээр чулуужсан олдворууд маш хуучны, ихэвчлэн хүчиллэг орчинд хадгалагдсан ч багийнхан динозавруудын идэж байсан шавьжны зарим хэсгийг гайхалтай сайн хадгалагдсан болохыг олж тогтоожээ. “Зарим нь үнэхээр үзэсгэлэнтэй, гурван хэмжээстээрээ хадгалагдаж, бүр сахал, хөл гээд бүх зүйл нь бүтнээрээ байсан” гэж Кварнстрём онцолжээ.
Хоол боловсруулсан материалын шинжилгээ нь судлаачдад “тэжээлийн сүлжээг сэргээн бүтээх, эдгээр экосистемд хэн хэнийг идэж байсан, мөн ийм урт хугацааны явцад ямар өөрчлөлт гарсныг харуулах” боломжийг олгосон гэж Кварнстрём тайлбарлав.
Дасан зохицох уу эсвэл мөхөх үү
Судалгааны үр дүнд чулуужсан олдворуудын агуулгын тоо болон төрөл зүйл нь цаг хугацааны явцад өссөн болохыг тогтоожээ. Энэ нь Триассын сүүлчийн үед (237–201 сая жилийн өмнө) илүү олон төрлийн хооллолтын зуршилтай, том үлэг гүрвэлүүд давамгайлах болсон гэдгийг илтгэнэ.
Чулуулагт хадгалагдсан ургамлын мэдээллийг ашиглан динозавруудын өсөлтийг тодорхойлохдоо судлаачид энэ нь санамсаргүй тохиолдол болон дасан зохицолтой холбоотой байсныг илрүүлсэн байна. Жишээлбэл, уур амьсгалын өөрчлөлтөөс үүдэн чийгшил нэмэгдэж, ургамлын төрөл зүйл өөрчлөгджээ. Үлэг гүрвэлүүд энэхүү өөрчлөгдөж буй уур амьсгалд болон хооллолтын өөрчлөлтөд бусад хуурай газрын амьтдаас илүү сайн дасан зохицож чадсан байна.
nature.com
