Ганц бие байгаа шалтгаанаа ойлгохын тулд харилцаандаа хэрхэн ханддаг, мөн та өөрөө ямар хамтрагч болохоо нухацтай харж үзэх хэрэгтэй. Ийм төрлийн өөрийгөө танин мэдэх чадвар, сэтгэл хөдлөлийн оюун ухаан нь хүн бүрт төрөлхийн байдаггүй. Ялангуяа, хэрэв та өсвөр насандаа эрүүл харилцааны жишээ харж өсөөгүй бол энэ чадваруудыг сурах шаардлагатай байж болно. Олон ганц бие хүмүүс хайр дурлалын амжилттай харилцаа үүсгэхэд зайлшгүй хэрэгтэй ур чадваруудыг сурахад дэмжлэг хэрэгтэй байдаг. Тэгэхээр эхлээд хайр дурлалын харилцааны үндсэн ойлголтоос эхэлье.
Хайр дурлалын 3 үе шат
Доктор Жон Готтман хайр гурван үндсэн, байгалиас заяасан үе шатаар дамждаг болохыг тогтоосон. Эдгээр үе шат бүрд “сонголтын мөчүүд” гэж нэрлэгддэг чухал үе байдаг — энэ нь та харилцаагаа гүнзгийрүүлэх үү эсвэл ухрах уу гэдгээ шийддэг мөч юм.
1. Бал сарын үе шат
Энэ үеийг “сэтгэл булаам байдлын үе” гэж ч нэрлэдэг. Энэ нь хэн нэгэнтэй уулзаж, таарч тохирох мэт мэдрэмж төрөх үед эхэлдэг. Та тухайн хүнд ихээхэн татагдаж, хамт байхыг үргэлж хүсдэг. Энэ үед таны бие “хайрын гормон” гэж нэрлэгддэг окситоцин болон дофамин ялгаруулж, аз жаргал, урам зориг төрүүлдэг. Энэ үе хэдэн долоо хоног, сар, заримдаа бүр нэгээс хоёр жил ч үргэлжилж болно.
2. Итгэлийн үе шат
Итгэл бол таны түнш өөрийн оронд таны сайн сайхны төлөө үйлдэл хийхэд бий болдог. Доктор Готтман итгэлийг “миний түнш намайг хамгаална, миний төлөө байна” гэсэн итгэл гэж тодорхойлсон. Итгэл гэдэг нь хоёр хүний аль аль нь нөгөөнийхөө сайн сайхны төлөө үйлдэх байдал юм.
Итгэлийг харилцан дэмжлэг үзүүлж, муу харилцааг засах замаар бий болгодог. Энэ үе бол хамгийн их маргаан гардаг ч, харилцааг дараагийн шат руу шилжүүлэхэд зайлшгүй хэрэгтэй үе юм. Хэрэв та зөрчил, маргаанаас зайлсхийдэг бол энэ үе шатанд илүү анхаарал хандуулаарай. Учир нь энэ үед харилцааг орхих шийдвэр гаргах нь элбэг байдаг.
3. Үүрэг амлалтын үе шат
Үүрэг амлалт гэдэг нь тухайн хүнтэй амьдралаа хамт туулахыг итгэж, итгэл дээр тулгуурлан үйлдэл хийх явдал юм. Сөрөг зүйл тохиолдсон ч хамтдаа даван туулахын төлөө хичээдэг. Энэ нь таны түншийн эерэг чанаруудыг үнэлж, талархах мэдрэмжийг дотроо хадгалахыг хэлнэ. Мөн “Би илүү сайн хүн гарч иртэл л энд байна” гэж бодохын оронд, одоо байгаа хүнтэйгээ хамт байх сонголт хийхийг хэлнэ.
Та яагаад одоо ч ганц бие байгаагийн нийтлэг шалтгаанууд
1. Болзоо таны хувьд тэргүүлэх зүйл биш
Үнэндээ олон хүн урт хугацааны харилцаа хүсдэг ч болзоонд явах явцыг таашаадаггүй. Болзооны апп-ууд олон байгаа ч, болзоо өөрөө олон хүний хувьд тэргүүлэх зүйл биш байдаг. Судалгаагаар болзооны апп-ууд хэт олон сонголт санал болгодог тул “үүнээс ч дээр хүн олдож магадгүй” гэх сэтгэлгээ үүсгэдэг болох нь тогтоогдсон. Хэрэв та хүнтэй танилцахыг хүсэж байгаа бол бодит болзоонд явах эсвэл найз нөхдийнхөө хүрээнд шинэ хүмүүстэй танилцах оролдлого хийх хэрэгтэй.
Сүүлийн жилүүдэд эмэгтэйчүүдийн дунд ганц бие байхыг зориуд сонгож, карьер, хувийн сайн сайхан байдал, бие даасан амьдралаа чухалчилж буй хандлага нэмэгдэж байна.
2. Айдас таныг барьж байна
Айдас бол хүчтэй сэтгэл хөдлөл. Шинэ хүнтэй уулзах, харилцаа эхлүүлэх зэрэг нь айдас төрүүлэх хамгийн том шалтгаануудын нэг. Өмнө нь “ghost” хийлгэж байсан, эсвэл саяхан татгалзуулах мэдрэмж авсан бол, дахин болзоонд орох бодлоосоо өөрийгөө хамгаалах гэж хойш суух хандлага гардаг. Гэхдээ хайр дурлалын харилцаа үүсгэхийн тулд та илэн далангүй, эмзэг байх хэрэгтэй. Болзож буй хүн тань аюулгүй санагдаж байвал харилцаагаа гүнзгийрүүлэхэд бэлэн болох хэрэгтэй. Энэ нь хамгаалалтын ханаа бага багаар буулгахыг шаарддаг.
3. Та зөв хүнтэй танилцаагүй
Энэ бол хамгийн нийтлэг хэлэгддэг зүйлсийн нэг. Гэхдээ та зөв хүнтэй танилцаагүй байлаа гэхэд өөрийн хянаж болох хүчин зүйлсийг нэг харж үзээрэй. Та ихэвчлэн хаана, хэзээ шинэ хүмүүстэй танилцдаг вэ? Хэн рүү татагддаг вэ? Эдгээрийг өөрчлөх нь өөр үр дүнд хүргэж болно. Та болзож буй хүнтэйгээ ижил сонирхолтой байх албагүй ч, ижил сонирхолтой хүмүүс дунд байх нь танилцахад илүү хялбар байх боломжтой.
Мөн нэг зүйлийг ойлгох нь чухал — танд тохирох зөв хүн ганцхан байдаггүй.
4. Танд тохирохгүй хүмүүстэй болзсоор байдаг
Зарим хүмүүс “үнэлэмж өндөр” мэт санагддаг хүмүүс рүү байнга татагддаг. Гэхдээ урт хугацааны, амжилттай харилцаа хүсэж байгаа бол гаднах дүр төрх, анхны сэтгэл татам байдлыг давж, тухайн хүний сэтгэл хөдлөлийн оюун ухаан, амлалт өгөх чадварыг анхаарах шаардлагатай.
Доктор Хенри Клауд болон доктор Жон Таунсэнд нарын Safe People номд дурдагдсан “аюулгүй” болон “аюултай” зан төлөвийн ялгааг эндээс харна уу:
| Аюулгүй зан төлөв | Аюултай зан төлөв |
|---|---|
| Таныг өөртэй нь тэнцүү мэт мэдрүүлдэг | Таныг удирдах, захирах маягтай |
| Үйлдэл нь тууштай, тогтвортой | Үйлдэл нь өөрчлөгдөмтгий, ойлгомжгүй |
| “Үгүй” гэж хэлэхийг тань хүлээн зөвшөөрдөг | Хилийн заагийг үл тоодог |
| Эмгэнэл, уучлал үзүүлдэг | Зөвхөн өөрийгөө боддог |
| Алдаагаа хүлээн зөвшөөрдөг | Хэзээ ч буруугаа хүлээдэггүй |
5. Танд ямар ч шалгуур байхгүй
Хэрэв та хэт нээлттэй, шаардлага тавьдаггүй бол энэ нь эерэг мэт санагдаж болох ч хүссэн үр дүнд хүргэхгүй. Доктор Готтман итгэл хүлээлгэхүйц хүнийг таних таван шалгуур гаргасан (What Makes Love Last?, 2012 номоос):
Харилцан дэмжлэг – Таныхаар байж, таны төлөө жижиг зүйлсэд ч хичээж байвал сайн шинж.
Шударга байдал – Танд худал хэлдэг хүнийг бүү итгэ. Шалтгаан хайж өөрийгөө хуурах хэрэггүй.
Ил тод байдал – Нээлттэй, амьдралдаа ойр дотны хүмүүсээ танилцуулах сэтгэлтэй байх.
Хариуцлага – Амлалтаа биелүүлдэг, таныг ч мөн хариуцлага хүлээлгэдэг байх.
Ёс суртахуунтай үйлдэл – Ёс бус, таагүй үйлдэл хийж байвал тэндээс яв.
Өнгөрсөнд хэт удаан саатах
Хэрэв та хуучин харилцааны сэтгэлийн шархыг дотроо тээж яваа, эсвэл уг харилцаа бүрэн дууссан гэдгийг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байвал шинэ харилцаа эхлүүлэхэд бэлэн бус байж магадгүй. Ийм үед сэтгэл зүйн зөвлөгөө авах нь таны сэтгэл хөдлөлийн байдалд сайнаар нөлөөлж, цааш урагшлахад тус болдог. Өнгөрсөн харилцаагаа эргэн харж, юу нь зөв, юу нь буруу байсан гэдгийг ойлгож чадвал дараагийн харилцаагаа амжилттай эхлүүлэх боломж илүү өндөр болно.
Харилцааны гол ур чадваруудыг суралцах
Хэрэв таны эцэг эх эрүүл, тогтвортой харилцааны жишээг үзүүлж чадаагүй бол, та өөрөө ийм харилцааг хэрхэн бүтээхээ мэдэхгүй байж болно. Гэхдээ үүнийг сурах боломжтой. Суурь нь сайн нөхөрлөл дээр тогтсон дараах ур чадварууд танд тусална:
- Хамтрагчаа сайн найз шигээ хүндэлж харьц. (Учир нь тэр үнэхээр таны сайн найз байх ёстой!) Түүний талаар илүү ихийг мэдэх хүсэлтэй бай. Доктор Готтман үүнийг “Хайрын газрын зураг” гэж нэрлэдэг.
- Зөрчилдөөнийг зөв шийд. Маргаан дунд ч гэсэн хүндлэл, энэрлээр ханд. Сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлэхдээ буруутгах, доромжлохгүйгээр өөрийн хэрэгцээг тодорхой хэлж сур.
- Маргаан эсвэл хэсэг хугацаанд хол байсны дараа хэрхэн дахин холбогдох, “сэргээх зан үйл” бий болгох зэрэг аргуудад суралц.
Нийгмийн хэвшмэл ойлголтоос үүдэлтэй хүндрэлүүд
Ганц бие байхтай холбоотой сөрөг хандлага одоо ч оршин тогтносоор байна. Хүмүүсийн амьдралдаа тогтвортой харилцаа үүсгээгүй нэгнийг “амжилтгүй”, “ёс суртахууны доголдолтой” мэтээр хүлээн авах хандлага байдаг. Мөн ганцаараа байх нь эрүүл мэндийн үйлчилгээ, татвар, орон сууц зэрэг эдийн засгийн олон талт сул талуудыг дагуулдаг ба энэ нь болзоо, харилцааны талбарт ч нөлөөлдөг.
Та хэт хаалттай байж болох юм
Шинэ хүмүүстэй танилцаж, болзоо хийхийн тулд тодорхой хэмжээний нээлттэй байдал, эмзэг зан чанар, бусдад сонирхолтой байх сэтгэл зүй хэрэгтэй. Болзооны үед өөрийгөө сонирхолтой харагдуулах гэж хичээхийн оронд, нөгөө хүнээ жинхэнэ утгаар нь таньж мэдэх сониуч зан илүү чухал. Энэ нь нөхөрлөлийн харилцаанд ч мөн адил хамаатай.
Хэн нэгэн танд гүн гүнзгий, утга учиртай асуулт тавьж, таны амьдрал, бодлыг сонирхож байвал та хэр таатай мэдрэмж авдгаа бодоорой. Тийм ээ, үнэхээр сайхан байдаг биз дээ? Дараагийн болзоондоо үүнийг туршаад үзээрэй — үр дүн нь таныг гайхшруулах болно. Ингэснээр та тухайн хүнд төвлөрч, өөрийн талаар санаа зовохоо больж, мэдрэлийн дарамт багасна. Хосуудын хоорондын онцгой үнэ цэн бол цаг хугацаа, хамтдаа бүтээсэн дурсамжаар бий болдог тул тухайн хүнийг жинхэнэ утгаар нь мэдэхэд цаг гаргаарай.
“Яагаад би одоо хүртэл ганц бие байна вэ?” Түгээмэл асуултууд
Харилцаанд ормоор байгаа ч хүмүүс яагаад ганцаараа үлддэг вэ?
Дээр дурдсан шалтгаанууд бүгд үүнд нөлөөлдөг. Сэтгэл зүйн хувьд эрүүл байдал нь амжилттай харилцаанд орох магадлалыг нэмэгдүүлдэг. Хэрэв та өөрийн сэтгэл хөдлөлийн оюун ухаан эсвэл харилцааны чадвартаа итгэлгүй байвал, өөрийгөө хөгжүүлэх алхмуудыг хийж болно. Сэтгэл зүйчтэй уулзах нь ч нэг шийдэл байж чадна.
Өнгөрсөн шарх өнөөгийн харилцаанд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?
Өнгөрсөнд амссан сэтгэлийн шарх нь өнөөгийн харилцаанд мэдэгдэхүйц нөлөө үзүүлдэг. Гэхдээ хэрэв та үүнийг хүлээн зөвшөөрч, эмчлүүлэхэд бэлэн байвал энэ нь эрүүл харилцаанд саад болохгүй. Өнгөрсөн шарх нь таныг өөрийгөө хамгаалах зорилгоор хана босгож, жинхэнэ холбоо тогтооход саад болох эрсдэлтэй. Мөн хортой дадал, арга барилууд үүссэн байж болно. Хэрэв та сэтгэл зүйн хувьд аюулгүй орчинд байгаа хүмүүстэй харилцах туршлага хуримтлуулбал, таны мэдрэхүй бүхнийг аюул гэж ойлгохоо болино.
Ганцаараа байхыг сонгох нь хэвийн зүйл үү?
“Хэвийн” гэдэг ойлголт хүнд ч гэлээ, өнөө цагт ганцаараа байхыг сонгох нь, ялангуяа эмэгтэйчүүдийн дунд улам түгээмэл болсон. Гэсэн ч урт хугацааны эрүүл харилцаа нь хүний бие, сэтгэл зүйд эерэгээр нөлөөлдөг болох нь судалгаагаар тогтоогдсон. Эцэст нь, холбоо хамаарал гэдэг зүйл нь хүн төрөлхтний хамгийн гүн гүнзгий хэрэгцээ байдаг. Харин бид энэ холбоог эрүүл аргаар олж чадвал, хүн бүрт эерэг нөлөө үзүүлдэг.
gottman.com
