Цай нь дэлхийн хамгийн түгээмэл ундааны нэг бөгөөд усны дараа хоёрдугаарт ордог. Энэ нь тайвшруулах үйлчилгээ, өвөрмөц амт, гайхалтай эрүүл мэндийн ач тусынхаа ачаар нэрд гарсан ундаа юм.
“Цай нь калори багатайгаас гадна антиоксидантаар маш баялаг,” гэж Хоол тэжээлийн болон Диетийн Академийн төлөөлөгч, бүртгэгдсэн хоол зүйч Уитни Линсенмайер хэлж байна.
Эдгээр шинж чанар нь цус харвах эрсдэлийг бууруулах, цусны даралт, холестерины түвшинг сайжруулах, дархлааны системийг дэмжихэд тусалдаг. Түүнчлэн, 2022 оны нэгэн судалгаагаар тогтмол цай уудаг хүмүүсийн нас баралтын эрсдэл арван жилийн хугацаанд цай уудаггүй хүмүүстэй харьцуулахад 9-13 хувиар бага байсан байна.
Тэгвэл яагаад ердийн нэг аяга цай ийм хүчтэй байдаг вэ? Цай уух үед таны биед юу болдогийг эндээс харцгаая.
Цай хэрхэн төвлөрөхөд нөлөөлж, стрессийг бууруулдаг вэ?
Цай уух нь төвлөрлийг сайжруулах, ядаргааг тайлах үр дүнтэй арга байж болох талаар RET Физик эмчилгээний төвийн бүртгэгдсэн хоол зүйч Женни Нортон хэлэхдээ, цайны найрлагад агуулагддаг кофейн болон L-теанин хэмээх бодисууд нь анхаарал төвлөрлийг нэмэгдүүлж, кофены сөрөг нөлөөгүйгээр таныг сэргэг байлгадаг гэжээ. Кофетой харьцуулахад, цайны кофейн аажмаар шингэдэг тул тогтвортой эрч хүчийг илүү удаан хугацаанд өгдөг онцлогтой.
Үүний зэрэгцээ, цайнд онцгой агуулагддаг уураг бус амин хүчил болох L-теанин нь тайвшруулах үйлчилгээтэй төдийгүй танин мэдэхүйн чадварыг сайжруулдаг. Олон судалгаагаар L-теанин нь анхаарал төвлөрлийг нэмэгдүүлэх, ой тогтоолтыг сайжруулах, стрессийг бууруулах, мөн архаг өвчнөөс сэргийлэхэд тусалдаг болохыг баталсан.
“L-теанин нь таны хоолны амтыг сайжруулах умами буюу давслаг амтыг ч бага зэрэг нэмэгдүүлдэг” гэж Австралийн Ньюкаслын их сургуулийн хоол тэжээлийн судлаач Куан Вуонг хэлсэн байна.
Ялангуяа, мача цай нь L-теанинаар баялаг бөгөөд ёслолын зэрэглэлийн мача цай нь сүүдэрт ургуулдаг процессынхоо ачаар хамгийн өндөр агууламжтай байдаг. Харин ургамлын гаралтай цайнууд нь кофейн агуулаагүй, антиоксидантоор баялаг хувилбар болдог. Тухайлбал, Өмнөд Африкийн ургамлын цай болох ройбус нь цусан дахь сахарын хэмжээг зохицуулахад тусалдаг аспалатины агууламжаараа алдартай.
Үүнээс гадна, цай нь бага хэмжээний GABA (гамма-аминобутирын хүчил) хэмээх нейротрансмиттерийг агуулдаг бөгөөд энэ нь тайвшруулах нөлөөгөө нэмэгдүүлж, түгшүүрийг бууруулахад тусалж болно.
Цайны химийн найрлагаас гадна түүний дулаан болон анхилуун үнэр нь мэдрэхүйд эерэг нөлөө үзүүлж, оюуны цэвэр байдлыг нэмэгдүүлж, тайвшрахад тусалдаг.
Судалгаагаар цай уух үед мэдрэхүйн туршлага нь кортизолын түвшинг бууруулж, түгшүүрийг багасган, анхаарал төвлөрлийг сайжруулдаг болохыг харуулсан байна.
Жишээлбэл, 2018 оны нэгэн судалгаагаар хар цайны үнэрийг мэдрэх нь танин мэдэхүйн даалгавар гүйцэтгэж буй оролцогчдын стрессийн үзүүлэлтүүдийг бууруулсан. Балжингарам зэрэг цэцгийн цай нь тайвшрахад үр дүнтэй бол гаа цайны сэргээх үнэр нь анхаарал төвлөрлийг сайжруулахад тустай байдаг.
Цай нь таны биеийн шингэнийг нөхөхөд хэр тустай вэ?
Цайны хамгийн энгийн бөгөөд чухал ач холбогдолтой эрүүл мэндийн ашиг тусын нэг нь биеийн шингэнийг нөхөх гэж Австралийн Ньюкаслын их сургуулийн хоол тэжээлийн судлаач Эмма Беккет хэлсэн байна. Биеийн шингэн нь зүрх, булчинг илүү үр дүнтэй ажиллуулж, үе мөчийг тосолж, хоол боловсруулах үйл ажиллагааг дэмжиж, оюуны үйл ажиллагааг сайжруулдаг.
Цай нь кофейны адилаар шээс хөөх үйлчилгээтэй боловч энэ нөлөө бага учраас эерэг үр дүнг хадгалдаг. “Биеийн шингэн гэдэг нь зөвхөн таны биед үлдэх усаар хязгаарлагдахгүй. Ус таны биед дамжин орсноор хорт бодисыг гадагшлуулж, давсны тэнцвэрийг хадгалах боломжийг олгодог,” гэж Беккет тайлбарлав.
Цайны өвчнөөс сэргийлэх нэгдлүүд
Цай нь антиоксидантоор баялаг бөгөөд ялангуяа катехин гэх мэт флавоноидын агууламжаараа онцлог. Эдгээр нь эсийн гэмтлийг багасгаж, үрэвслийг намдаан, зүрхний өвчин болон зарим төрлийн хорт хавдрын эрсдэлийг бууруулахад тустай.
Ногоон цай нь катехиний өндөр агууламжтай тул үрэвслийн эсрэг болон хавдрын эсрэг шинж чанараараа онцгой үнэ цэнэтэй. Ногоон цайны дөрвөн гол катехин нь эпикатехин, эпигаллокатехин, эпикатехин галлат, эпигаллокатехин галлат (EGCG) бөгөөд эдгээр нь хамтдаа эдгээр ашиг тусыг өгдөг. Ялангуяа EGCG нь цусан дахь сахарын хэмжээг зохицуулах, хэвлий орчмын өөхийг бууруулах, дасгалын үеэр өөхний исэлдэлтийг нэмэгдүүлэхэд тусалдаг болохыг урьдчилсан судалгаанууд харуулжээ.
Ногоон цай катехины хамгийн өндөр агууламжтай ч хар цай исэлдэх явцдаа катехины түвшинг бууруулдаг тул антиоксидант шинж чанараа хадгалдаг гэж Вуонг тайлбарлав. Энэ процесс нь тэафлавин, тэарубигин зэрэг өвөрмөц нэгдлүүдийг үүсгэж, хар цайны эрүүл мэндийн ашиг тусыг нэмэгдүүлдэг.
Шинэ судалгаанууд цайны антиоксидантууд нь гэдэсний бичил биетний эрүүл мэндийг дэмжиж, ашигтай бактериудын өсөлтийг идэвхжүүлснээр хоол боловсруулалт, дархлаанд эерэг нөлөө үзүүлдэг болохыг харуулж байна.
Эдгээр үр дүн нь цайны нэгдлүүдийг хамтад нь хэрэглэх нь хамгийн их үр өгөөжийг авчирдаг гэдгийг онцолдог.
“Хүмүүс цайнд агуулагддаг нэгдлүүдийг тус тусад нь хуулбарлах гэж оролдож байсан ч цай уухтай ижил үр дүн өгч чаддаггүй,” гэж Хоол тэжээлийн болон Диетийн Академийн төлөөлөгч, бүртгэгдсэн хоол зүйч Жули Стефански хэлсэн байна. Стефанскийн онцолсноор, цайны олон янзын нэгдлүүд хамтдаа ажиллах үед хамгийн их үр нөлөө үзүүлдэг ажээ.
nationalgeographic.com
