1900-аад оны эхэн үед Хансений өвчин буюу махбодийн өвчин нь нийгмийн гадуурхал дагуулсан, бараг эмчилгээгүй мэтээр ойлгогддог байв. Арьс, мэдрэл, нүд болон хамрын салстад нөлөөлдөг энэ өвчнийг Mycobacterium leprae гэх нян үүсгэдэг болохыг хожим тогтоосон байдаг. Зарим бүс нутагт чаулмугра модны тосыг уламжлалт аргаар хэрэглэсээр ирсэн ч хүнд хэлбэртээ үр дүн багатай байв. Энэ нөхцөлд АНУ-ын Хавайн их сургуулийн залуу химич Алиса Болл шинэ аргачлал нэвтрүүлж, энэ ургамлыг анагаах ухаанд амжилттай ашиглах боломжийг нээсэн юм.
Хими сэтгэл нь болсон бүсгүй
1892 оны 7-р сарын 24-нд Сиэтл хотод төрсөн Алиса Болл мэдлэг, бүтээлч байдлыг эрхэмлэдэг гэр бүлд өссөн. Эцэг эхийнхээ сонин, гэрэл зурагт дурлах хоббиг дагаж, багаасаа олон салбарт сониуч зантай болсон тэрбээр Вашингтоны их сургуульд эмийн хими судалж, 1912, 1914 онуудад хоёр ч бакалаврын зэрэг хамгаалсан юм.
Халуун бүсийн анагаах ухаанд нэвтрэхүй
Мэдлэгээ гүнзгийрүүлэх зорилгоор Хавайн их сургуульд суралцаж эхэлсэн тэрбээр тайвшруулах үйлчилгээтэй кава ургамлыг судалж, анхаарал татсан амжилтад хүрсэн. Энэ нь доктор Харри Т. Холлманны анхаарлыг татаж, түүнийг Хансений өвчний эмчилгээний шинэ аргыг олоход туслахыг хүсжээ. Тухайн үед чаулмугра модны тосыг хэрэглэж байсан ч өвчтөнүүдэд цочрол өгдөг, үр дүн нь тогтворгүй байв.
“Боллын арга” хэмээх эрдмийн нээлт
Алиса чаулмугра үрэнд агуулагддаг тосны хүчлүүд нь өвчин үүсгэгч нянд эсрэг үйлдэл үзүүлдгийг тогтоож, тэдгээрийг этил эфирт хувиргах замаар тарилгаар хэрэглэх боломжтой хэлбэрт оруулсан юм. Энэ нь тухайн үед маш том дэвшил байв. Түүний боловсруулсан энэхүү аргыг “Боллын арга” хэмээн нэрлэж, Хавай дахь Калихи эмнэлэгт туршсан үр дүн нь маш сайн байжээ.
Эмгэнэлт төгсгөл ба мартагдсан гавьяа
1916 оны сүүлээр Алиса лабораторид туршилтын материал бэлтгэж байхдаа хорт утаанд хордон нас баржээ. Тэрээр дөнгөж 24 нас хүрч байсан бөгөөд түүний шинэлэг нээлт олон нийтэд мэдэгдэхээс өмнө энэ хорвоог орхисон юм. Академик удирдагч Артур Дийн судалгааг үргэлжлүүлсэн ч түүний нэрийг тодорхой дурдаагүй байна. Харин доктор Холлман түүний шинжлэх ухаанд оруулсан хувь нэмрийг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм.
Шагнал, дурсгал, хиймэл дагуул
Хожим Хавайн их сургууль түүний дурсгалыг хүндэтгэн чаулмугра модны дэргэд хөшөө босгосон бөгөөд 2007 онд “Онцлох гавьяа” медалиар шагнажээ. Мөн 2020 онд түүний нэрээр “Алиса” нэртэй хиймэл дагуул хөөргөсөн нь түүний шинжлэх ухаанд оруулсан хувь нэмрийг дэлхий дахинд дахин сануулсан үйл явдал болов.
Залуу эрдэмтний мөнхийн өв
1940-өөд онд антибиотик нэвтэрснээр “Боллын арга” хэрэглээнээс гарсан ч тэр үеийн хамгийн үр дүнтэй, найдвартай арга байсныг түүхэн баримтууд гэрчилдэг. Хар арьст эрдэмтдийн дундаас товойн гарсан түүний ажил нь NASA-ийн математикч Мелба Рой Моутон зэрэг эрх тэгш бус орчинд амжилтад хүрсэн бусад суутнуудын жишээг баталдаг.
Хүрээлэн буй дэлхий, ургамал ба ирээдүйн эмчилгээ
Алиса Боллын туршлага уламжлалт мэдлэгийг шинжлэх ухааны шинэчлэлтэй хослуулсан тод жишээ юм. Байгалийн гаралтай нэгдлүүдийг дахин судлах, антибиотикт тэсвэртэй өвчний үед ургамлын гаралтай эмчилгээний шинэ хувилбаруудыг эрэлхийлэх өнөөгийн чиг хандлага түүний үзэл санаатай нийцэж байна.
Алиса Боллын богинохон боловч утга төгс амьдрал бидэнд зорилго, мэдлэг, урам зориг хэрхэн эрүүл мэндийн салбарт хувьсал авчирч чаддагийг харуулсан билээ. Тэрбээр үнэхээр нэрээ шинжлэх ухааны түүхэнд мөнхөлсөн эмэгтэй байв.
earth.com
