А23a хэмээх энэ аварга мөсөн уул өмнөд Атлантын далайд орших тусгаарлагдмал арал Өмнөд Жоржийг чиглэн хөдөлж байна. Энэхүү мөсөн уул далайд ойролцоогоор 40 жилийн турш гацсан байсан ч одоо хөдөлгөөнд оржээ. Одоогоор цагт 1.5 миль хүрэхгүй хурдтай урагшилж байгаа ч зарим шинжээчид түүний байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн талаар санаа зовж байна.
Энэхүү мөсөн уул хэрхэн чөлөөтэй хөдөлж эхэлсэн бэ? Оцон шувуу, далайн хавын популяцид ямар нөлөө үзүүлэх вэ? Энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотой юу? Эдгээр асуултын хариултыг доороос уншаарай.
A23a хаанаас үүссэн бэ?
1986 онд A23a гэдэг мөсөн уул нь Филчнерийн мөсөн тавцангаас салсан юм. Мөсөн уулын салалт гэдэг нь мөсөн тавцангаас мөсөн уулууд хагаран салах байгалийн процесс бөгөөд энэ нь байнга тохиолддог үзэгдэл юм.
Гэхдээ A23a нь асар том хэмжээтэй гэдгээрээ онцлог. Урт нь хэдэн арван километр, гүн нь хэдэн зуун метр хүрнэ. Гэхдээ мөсөн уул нь ердийн байгалийн үзэгдэл боловч ийм аварга том мөсөн уул ховор тохиолддог байна.
Одоогоор A23a мөсөн уулын нийт талбай 1,400 хавтгай дөрвөлжин миль орчим бөгөөд энэ нь Нью-Йорк, Лос Анжелес, Хьюстон хотуудыг хамтад нь багтаах хэмжээтэй. Ийм асар том хэмжээтэй байсан тул уг мөсөн уул бараг л тэр даруй тивийн тавцангийн орчимд гацсан байна. Учир нь мөсөн уулын ёроол хэт урт гүнзгий байсан тул тивийн тавцангийн намхан усаар өнгөрөх боломжгүй байжээ.
“Энэ мөсөн уул 2020 он хүртэл хөдөлгөөнгүй байсаар байсан” гэж Британийн Антарктидын судалгааны байгууллагын туйлын далайн хөтөлбөрийн судалгааны багийн ахлагч Эндрю Мейерс тайлбарлав. Энэ хугацаанд мөсөн уул аажмаар хайлж, мөсний хэлтэрхийгүүд далай руу унаж, салхи, далайн урсгалд өртөн элэгдэж байсан аж. Эцэст нь A23a далайн гүн рүү чөлөөлөгдөн хөдөлгөөнд оржээ.
2024 оны дөрөвдүгээр сард A23a мөсөн уул дахин гацсан бөгөөд энэ нь далайн гүнд орших уулсын орчим эргэлдэх ус объектуудыг тогтоон барьдаг Тейлорын багана хэмээх далай судлалын үзэгдлийн улмаас үүссэн гэж Британийн Антарктидын судалгааны байгууллага тайлбарласан байна.
Арванхоёрдугаар сард чөлөөлөгдсөний дараа A23a мөсөн уул одоо Антарктидын тойрог урсгалаар хөвж байна. Энэ нь дэлхийн хамгийн хүчтэй урсгал юм.
Энэ урсгалаар чиглэн явбал Өмнөд Жорж руу чиглэх юм. Өмнөд Жоржи нь үслэг далайн хав, аварга цахлай, жэнтү оцон шувуу зэрэг олон зэрлэг амьтдын өлгий нутаг юм.
Одоогийн чиглэлээрээ явбал A23a мөсөн уул урсгалын огцом эргэлттэй хэсэгт хүрнэ. “Нэг их наяд тонн жинтэй мөсөн уул гэнэт эргэх боломжгүй” гэж Мейерс тайлбарлав. Хэрэв хэт холдвол нам гүехэн усанд гацаж, хайлж багасах хүртлээ хөдөлгөөнгүй болох эсвэл бутран сарних эрсдэлтэй. “Үнэндээ яг яахыг нь хэн ч таахын аргагүй” гэж тэр хэлэв.
Өмнөд Жоржийн зэрлэг амьтдад учрах аюул
Мөсөн уул Өмнөд Жоржигийн ойролцоох нам гүехэн тивийн тавцанд гацвал оцон шувуу, далайн хавын сүрэг хооллох, үржих бүсийнхээ хооронд шилжих зам нь хаагдаж болзошгүй. “Энэ нь нас бие гүйцсэн амьтдыг илүү хол сэлж, их хэмжээний эрчим хүч зарцуулахад хүргэж, улмаар авчрах хоол хүнс нь багасах” гэж Мейерс тайлбарлав. Үүний үр дүнд амьд үлдэх магадлал буурч, тэр байтугай шувууны ханиад оцон шувуу болон далайн хавуудад улам хүчтэй нөлөөлж болзошгүй.
Цаг хугацаа чухал. “Аравдугаар сард оцон шувууд үүрээ хаана засахаа шийддэг” гэж Калифорнийн их сургуулийн далай судлалын Скриппс хүрээлэнгийн далай судлаач Мариа Вернет тайлбарлав. “Орон сууц шиг өндөр, эгц мөсөн уул өндөг, дэгдээхийнүүд үүрэндээ эцэг эхээсээ бүрэн хамааралтай байх үед илүү аюултай.”
Гэхдээ “Хоёрдугаар сар гэхэд бүх дэгдээхий үүрнээсээ гарсан байх тул хоол хүнсээ өөрсдөө хайж чадна” гэж тэр нэмж хэлэв.
Энэхүү мөсөн уулын бусад боломжит нөлөөлөл ч байсаар байна.
Мөсөн уулын нөлөө: Сөрөг ба эерэг талууд
2000 онд B15 мөсөн уул Россын мөсөн тавцангаас тасарч, “бамбай” шиг үйлчилсэн гэж Вернет тайлбарлажээ. Энэ нь далайд нэвтрэх гэрлийн хэмжээг бууруулж, улмаар хүнсний сүлжээний суурь болох фитопланктоны өсөлтийг сааруулсан байна.
Гэвч нөгөө талаас, мөсөн уул хайлах үед тивийн тавцангаар үрэлдэж явахдаа шингээсэн төмрийг далайд ялгаруулж, гүнээс шим тэжээлээр баялаг ус өргөн гадарга руу авчирдаг. Энэ нь планктон олноор цэцэглэхэд нөлөөлдөг бөгөөд планктон нь криллийг татаж, крилл нь Өмнөд далайн бараг бүх амьтдыг тэжээдэг байна.
Хөвж буй мөсөн уулууд өөрсдийн жижиг экосистемийг бий болгодог бөгөөд хэрэв энэ нь криллийг оцон шувуудын үүрлэх газруудын ойролцоо авчирвал тэдний хувьд баярлах шалтгаан болох аж.
Таамаглахын аргагүй үр дүн
Далайн урсгал бол нарийн төвөгтэй, харилцан уялдаатай эргүүлэгүүдийн цогц тогтолцоо юм. Дундаж урсгал тодорхой нэг чиглэлд байдаг ч бодит байдал дээр маш төвөгтэй байдаг. Тиймээс мөсөн уул хаашаа хөвөхийг урьдчилан таамаглах бараг боломжгүй.
Өмнө нь хэд хэдэн мөсөн уул ижил замаар хөвж иржээ. 2004 онд A38 мөсөн уул Өмнөд Жоржигийн тивийн тавцанд гацаж, зэрлэг амьтдад ноцтой хохирол учруулсан. Харин A68 мөсөн уул 2020-2021 онд хайлж, Өмнөд Жоржигийн хажуугаар өнгөрсөн бол 2023 онд A76 жижиг хэсгүүдэд хуваагдан арлын ойролцоох усанд бутарчээ.
Хэрэв A23a бутарч хуваагдвал Өмнөд далайн хөлөг онгоцны хөдөлгөөнд аюул учруулж болзошгүй. Энэ бол дэлхийн хамгийн шуургатай, хамгийн таагүй далай юм. Лондон хотоос хоёр дахин том мөсөн уулыг ажиглаж хянах амархан ч олон жижиг мөсөн хэсгийг мөрдөх нь хамаагүй хэцүү. Түүнчлэн эдгээр жижиг мөсөн уул гэнэтийн эргэлт, хөмрөлт үүсгэх магадлалтай.
Уур амьсгалын өөрчлөлт аварга мөсөн уулуудыг нэмэгдүүлж байна уу?
Энэ мөсөн уул бол заавал хүний гараар бүтсэн, уур амьсгалын өөрчлөлтөөс шалтгаалсан зүйл биш юм. Мөсөн уулууд үргэлж тасарч байдаг.
Гэхдээ энэ үзэгдэл бүс нутгийн уур амьсгалын тулгамдсан асуудлуудыг илүү тодотгох ач холбогдолтой. Антарктид дэлхийн дулаарал, чулуужсан түлшний шаталтаас болж мөсөө их хэмжээгээр алдаж байгаа бөгөөд Гринланд, Антарктидын мөсөн тавцангууд сүүлийн 30 жилд мөсөө зургаа дахин хурдтай алдаж байна.
“Мөсөн уулуудын хайлах явц хурдасч байна” гэж Мейерс тайлбарлав. “Аварга мөсөн уулын хагарал чухал боловч үүнээс гадна жижиг хэсгүүд маш олноороо бутарч байгаа.”
Эдгээр эмзэг экосистемд багахан өөрчлөлт ч томоохон нөлөө үзүүлж болзошгүй тул Антарктидын мөс хайлж буй нь томоохон үр дагавартай гэж Зигерт санаа зовниж байна. “Энэ бол маш эмзэг орчин” гэж тэр хэлэв.
Антарктидын мөсөн тавцангийн хайлалт дэлхий даяар нөлөөлөх уршигтай. Өмнөд далай нь дэлхийн уур амьсгалыг зохицуулахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг бөгөөд дулааныг шингээж, нүүрстөрөгчийг хадгалдаг. Гэвч ус дулаарах тусам энэ үйл явц хүндрэх болно. Мөн мөс хайлснаар далайн түвшин нэмэгдэх эрсдэлтэй. “Далайн түвшин хоёр метрээр өсөх нь зайлшгүй зүйл” гэж Мейерс онцлов. “Үүнийг зогсоох арга үнэндээ байхгүй.”
Өмнөд Жоржигийн хувьд нэг зүйл тодорхой. “Ямар ч байсан байгаль орчинд томоохон өөрчлөлт авчрах нь гарцаагүй” гэж Вернет хэлэв. “Гэхдээ энэ нь эерэг эсвэл сөрөг нөлөөтэй байх эсэхийг одоогоор хэлэхэд эрт байна.”
Зигертийн хувьд энэ бол шинжлэх ухааны үүднээс тун сонирхолтой үзэгдэл. “Хүйтэн, обьектив байр сууринаас харахад үнэхээр сонирхолтой зүйл” гэж тэр хэлэв.
nationalgeographic.com
