Зарим хүмүүсийн амьдралын хэв маяг илүү их нөөц хэрэглэдэг нь нууц биш. Харин сүүлийн үеийн судалгаагаар хангалуун амьдралтай иргэд дэлхийн дулаарлыг урьд өмнө тооцоолж байснаас ч ихээр өдөөж ирснийг тодорхойлжээ.
2025 онд гарсан нэгэн дүн шинжилгээнд өгүүлснээр, дэлхийн хамгийн чинээлэг 10 хувь нь 1990 оноос хойших цаг уурын дулаарлын гуравны хоёрыг дангаараа үүсгэсэн байна.
Энэхүү судалгааг 2024 оны “Залуу эрдэмтдийн зун” хөтөлбөрийн төгсөгч, одоо Швейцарийн Цюрихийн Технологийн их сургуульд харьяалагдаж буй Сара Шөөнгарт ахлан хийж, Олон улсын системийн хэрэглээний шинжилгээний хүрээлэн (IIASA)-аас нийтэлжээ.
Хангалуун амьдралтай иргэд дулаарлыг өдөөж байна
Судлаачдын дүгнэснээр хамгийн чинээлэг 1 хувь нь дэлхийн дундаж иргэнээс 26 дахин их хувь нэмэр оруулан, 100 жилд ганц тохиолдох халуун агаарын давтамжийг нэмэгдүүлсэн бол Амазоны бүс дэх ган гачигт 17 дахин илүү нөлөө үзүүлжээ.
“Бидний судалгаа чинээлэг иргэдийн ялгаруулж буй хүлэмжийн хий нь цаг уурын эрсдэлт үзэгдлийг хүчтэй хөтөлж буйг харуулж байна. Энэ нь уг давхаргад чиглэсэн бодлогын ач холбогдлыг баталж өгч байна” хэмээн Шөөнгарт тайлбарлалаа.
Мөн АНУ, Хятад зэрэг томоохон эдийн засагтай орнуудын хамгийн чинээлэг 10 хувийн иргэдийн ялгаруулалт нь халуун орны бүс нутагт аюултай халуун нөхцөлийг хоёр, зарим тохиолдолд гурав дахин ихэсгэсэн байна.
Эдгээр “халуун цэгүүдэд” Зүүн Өмнөд Ази, Өмнөд Африк зэрэг хязгаарлагдмал нөөцтэй бүс нутгууд багтдаг бөгөөд орчны дарамтыг даван туулах чадвар багатай нь онцлог.
Эмзэг бүс нутгуудад ноцтой үр дагавар авчирч байна
“Энэхүү тэнцвэргүй байдалд анхаарах нь шударга, үр дүнтэй цаг уурын үйл ажиллагааны үндэс” хэмээн уг судалгааны хамтран зохиогч, IIASA-гийн “Нэгдсэн цаг уурын нөлөөллийн судалгааны баг”-ийг ахалдаг Карл-Фридрих Шлойснер онцолсон байна.
Өндөр халуун, хур тунадас багатай нөхцөлд оршдог бүс нутгууд эдгээр чинээлэг орнуудын ялгаруулалтаас үүдсэн байгалийн гамшигт илүү өртөж байна. Гэтэл тэдгээр нь сэргэх, хамгаалах боломж хомс аж.
Судлаачид түүхэн талаасаа хамгийн бага ялгаруулалттай бүс нутгууд хамгийн их хохирол амсдаг явдлыг онцлон дурджээ.
Санхүүгийн хүч – Цаг уурын дулаарлыг улам түлхэж байна
Зарим шинжээчдийн үзэж байгаагаар цаг уурын хэлэлцүүлэг нь зөвхөн хувь хүний хэрэглээнд бус, чинээлэг хүмүүсийн оруулж буй томоохон хөрөнгө оруулалтад төвлөрөх ёстой.
Хэрэв тэдний хөрөнгө оруулалт өндөр ялгаруулалттай салбарууд руу чиглэвэл дэлхий даяар халуун агаарын рекорд болон ган гачиг улам нэмэгдэнэ.
НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөр зэрэг байгууллагууд хөрөнгийг цэвэр шийдэл рүү чиглүүлэх бодлогыг уриалж байна.
Энэ нь хохирлыг багасгахаас гадна илүү их хөрөнгө, нөлөөтэй хэсгийг илүү шударгаар хувь нэмрээ оруулахад хүргэж чадна гэж судлаачид үзжээ.
Хариуцлагыг тэгш хуваарилах шаардлагатай
Орлогын түвшнээр хийсэн судалгаанууд уур амьсгалын өөрчлөлтөд хэн илүү хариуцлага хүлээх ёстой вэ гэсэн асуултыг хөндөж байна.
Ажиглагчид хариуцлагыг дахин тэнцвэржүүлэх бодлого нь олон нийтийн дэмжлэгийг авах боломжийг нэмэгдүүлнэ гэж үзэж байна. Учир нь хүмүүс бодит шударга байдал, тэгш байдлыг эрхэмлэдэг.
“Хэрэв хүн бүр дэлхийн хамгийн доод 50 хувийнх шиг ялгаруулалт хийсэн бол 1990 оноос хойш бараг ямар ч нэмэлт дулаарал гарахгүй байх байсан” хэмээн Шлойснер хэлжээ.
Энэ нь зохих түвшний ялгаруулалттай иргэдэд чиглэсэн оновчтой бодлого бодит үр дүн авчирч чадна гэдгийг илтгэж байна.
Судлаачдын үзэж байгаагаар цаг уурын сорилтод хариу өгөх нь зөвхөн техникийн хурдан шийдлүүдээр хязгаарлагдахгүй.
Өндөр орлоготой иргэд бага ялгаруулалттай амьдралыг сонгох, томоохон шийдэлд хөрөнгө оруулах боломжтой тул тэдний үүрэг маш чухал юм.
Дулаарлын тэгш бус байдал
Судалгаагаар хамгийн чинээлэг 10 хувь нь дундаж хүнээс 6.5 дахин их, харин 1 хувь нь 20 дахин их ялгаруулалттай байсан байна. Харин хамгийн дээд 0.1 хувийн ялгаруулалт дундаж хүнээс 76 дахин их байжээ — энэ нь нийт дулаарлын томоохон эх үүсвэр тун цөөн бүлгээс үүдэлтэйг нотолж байна.
Хэрэв хүн бүр хамгийн чинээлэг 10 хувийнх шиг амьдарсан бол дэлхийн температур 1990 оноос хойш 1.6°C (ойролцоогоор 3°F)-ээр нэмэгдэх байв. Харин хүн бүр доод 50 хувийнх шиг амьдарсан бол нэмэлт дулаарал бараг үүсэхгүй байжээ.
Энэ ялгаа нь дэлхийн дулаарлын хариуцлагыг “хүн төрөлхтөнд” бүхэлд нь тохож болохгүйг харуулж байна.
Цаашид юу болох вэ?
Цаг уурын судлаачид нүүрстөрөгчийн татвар, санхүүгийн зохицуулалтын талаар өрнөж буй хэлэлцүүлэгт энэ судалгааны үр дүнг тусгах нь шударга байдлыг хангахад чухал гэж үзэж байна.
Зарим нь хэт их ялгаруулалттай иргэдийг хариуцлагад татах, цаг уурын гамшигт хамгийн их өртөж буй бүсүүдийг дэмжих бодлого санал болгож байна.
Өөр нэг санал бол ялгаруулалтын жинхэнэ хувь нэмрийг харгалзсан шаталсан зохицуулалтын хэрэгжилт юм.
Төр засгууд чинээлэг иргэдийн ялгаруулалтад илүү анхаарал хандуулж, ядуу буурай бүс нутагт дасан зохицох, сэргээх хөрөнгийг илүү хүртээмжтэй болгох талаар бодож эхэлжээ.
Энэхүү судалгаа Nature Climate Change сэтгүүлд нийтлэгдсэн байна.
Earth.com
