Хүн бүр ямар нэг зүйлсээс айж эмээдэг, гэвч эдгээр айдсууд нь нас, туулж өнгөрүүлсэн туршлага, сэтгэл хөдлөлийн байдлаас шалтгаалан ихээхэн ялгаатай байдаг. Зарим тохиолдолд бидний айдас өөрийгөө хамгаалах зөн совингоос үүдэлтэй байдаг. Жишээлбэл, олон хүн өндрөөс эсвэл хурдтай жолоодоход айдаг. Эдгээр нь үнэхээр аюултай байж болзошгүй. Гэвч заримдаа ямар ч үндэслэлгүй, огт хаанаас гараад ирсэн нь мэдэгдэхгүй айдас бидний оюун санаанд бат суурьшиж, хамгийн санаандгүй үед илэрч гардаг.
Хүмүүс юунаас айдаг вэ?
Уран зохиолын бүтээлүүдийг — кино, тоглоом, эсвэл номыг эргэн санавал аймшигтай дүрүүдийн талаар дор хаяж арвыг нэрлэхэд хялбар. Зарим хүн харь гарагийн мангасууд, жишээлбэл, “Alien” эсвэл “The Thing”-гийн мангаснаас айдаг. Харин бусад нь цуврал алуурчид — Фредди Крюгер, Жейсон Вурхиз, эсвэл алиалагч Пого зэрэг дүрүүдэд илүү их сэтгэл хөдлөлтэй ханддаг. Иймэрхүү дүрүүдээс үүдэлтэй айдас түр зуурынх бөгөөд кино дуусмагц бараг алга болдог. Гэхдээ бодит амьдралд болох боломжтой, бодитой хэрнээ өчүүхэн магадлалтай нөхцөл байдал арай өөр асуудал юм.
Мэргэжлийн бус мэс засалчид үнэхээр байдаг. Бид энэ хүмүүсийн талаар тийм ч их боддоггүй, харин мэс засалд орох шаардлага гарах үед л санаа зовж, анхны айдсыг мэдэрдэг. Зарим хүмүүс нисэх онгоцоор удаан хугацаанд нисэх эсвэл метрогийн агааргүй мэт санагдах орчноос айдаг. Эцэст нь, зарим жолоочид ямар ч зохиомол мангасаас илүү ДХГ-ын (Дотоод хэргийн газрын) ажилтнуудаас эмээдэг.
Мөн тодорхой нийгэм, бүлэгт нийтлэг байдаг илүү өргөн хүрээний айдсууд бий. Далайн эргийн хотын оршин суугчид үерээс айдаг бол улс төрийн тогтворгүй системтэй орны иргэд үймээн самуун, өндөр инфляц, иргэний дайны эхлэлээс илүүтэй айдаг.
Эцэст нь, зохиомол мангасууд голчлон зугаа цэнгэл өгдөг бол жинхэнэ айдсын тухай кино харьцангуй уйтгартай болох нь тодорхой.
Учир утгагүй айдас хаанаас үүсдэг вэ?
Хамгийн илэрхий аймшгийн түүх кино дэлгэц, номын хуудсан дээр бус, хүний оюун санаанд өрнөдөг. Таны төсөөлөл бол хамгийн шилдэг, хамгийн чадварлаг өгүүлэгч бөгөөд таны хувийн тамын зохиолыг бүтээдэг. Таны оюун санаа ажлын замд аймшигт осолд өртөх магадлалыг танд шивнэнэ. Зав чөлөөтэй мөчид таныг хорт хавдартай эсэхийг сануулж асууна. Үнэхээр найзууд тань таныг үнэлдэг үү, эсвэл сэтгэлдээ басамжилдаг уу? Магадгүй та зүгээр л маш их зүйлээс хоцорч явдаг байх.
Эдгээрийн бүхэн онолын хувьд боломжтой. Түүнээс гадна, маргааш дэлхий сүйрэх магадлал ч байж болно. Гэхдээ үүний магадлал хэр вэ, ямар үндэслэлтэй вэ? Энэ асуулт үлдэж хоцорно. Дотоод айдсын дуу хоолой бараг үргэлж чанга байдаг, учир нь таны сул дорой байдал, итгэлгүй байдлын цэгүүдийг таны оюун санаа яг таг мэддэг. Тэдгээр цэгүүдийг хамгийн муу өдрүүдийн дурсамжаар ашиглан сануулдаг. Тэдгээр нь бодит байдалд тохиолдоогүй ч таны төсөөлөлд буудаг.
Гэвч таны оюун санаа таныг зовооход таашаал авч байгаа юм биш. Харин эсрэгээрээ, таны хамгийн үнэнч хамтрагч болдог. Түүний гол зорилго бол таныг айлгах бус, мэдээллээр хангах юм. Ингэж болзошгүй аюулыг урьдчилан таамаглах, сэргийлэх гэж оролддог.
Энэ механизм урьд цагт бидний өвөг дээдэс амьд үлдэхэд тусалсан. Болгоомжтой байдал, туршлага хуримтлуулалт нь соёл иргэншлийг бүтээсэн. Шийдвэр гаргахдаа болгоомжлох, үйлдлээ сайтар бодох нь үйл явцыг удаашруулдаг ч илүү хол урагшлах боломжийг олгодог. Гэхдээ эрүүл мэндтэй айдас олон удаа бодит паранойд хүргэдэг. Ингэснээр өөрийгөө баталгаажуулдаг механизм бий болж, учир утгагүй боловч айдас нь тодорхой хариу үйлдэл шаарддаг ба түүнээс гадна үнэхээр айх ёстойг баталж байдаг.
Учир утгагүй айдсыг хэрхэн даван туулах вэ?
Оюун санаа таныг хамгийн магадлал багатай, бүр боломжгүй нөхцөл байдлаас ч хамгаалахыг оролддог ч, бодит амьдрал дээр энэ нь бүрэн дүүрэн амьдрахад саад болдог. Айдас таны төлөвлөсөн зорилгуудаас татгалзахад хүргэж, нийгмээс тусгаарлан, үйл хөдлөлийг биологийн үндсэн хэрэгцээг хангах хэмжээнд л хязгаарладаг. Үлдсэн бүх зүйл шаардлагагүй, бүр хортой мэт санагддаг. Ийм нөхцөлд амьдрал зүгээр л оршихуй болон хувирна.
Хувийн тамаас гарахын тулд оюун санаатайгаа зөв, зохистой харилцан яриа үүсгэх хэрэгтэй.
Анхаарал хандуулах нь чухал
Дотоод айдсуудтай үр дүнтэй тэмцэхийн тулд тэдгээрийн хандлагад анхаарлаа төвлөрүүлэх шаардлагатай. Айдас гэнэт үүсдэггүй. Сэтгэл хөдлөл, бодол тодорхой хөрсөн дээр ургаж эхэлдэг. Үүний үндэс аажмаар улам гүнзгийрч, ухамсарт нэвтэрдэг. Айдсын хөгжлийн үе шатуудыг, ялангуяа тэдгээр нь энгийн шаналгаатай бодлоос бүхнийг залгих мэдрэмж болж хувирах үеийг ажиглах нь маш чухал.
Зогсолт
Учир утгагүй айдас ихэвчлэн бодол хяналтгүйгээр тэнүүчилж байх үед гэнэт гарч ирдэг. Үүний улмаас бэлтгэлгүй хүн амархан дарамтад автаж, улам их айж эхэлдэг. Ийм үед та хэсэг хугацаанд зогсож, завсарлага авах хэрэгтэй. Магадгүй танд санаа зовох зүйлс үнэхээр байгаа байх, гэхдээ энэ нь айдсыг багасгахад тусална. Таны хойшлуулсан ажил, биелүүлээгүй үүрэг хариуцлагууд байж болно. Тэдгээрийг тайван орчинд өөртөө эргэн авч, бодож үзэх нь дээр.
Нээлттэй байдал
Айдсаа үгүйсгэх нь асуудлыг шийдэх арга биш, харин оргох хэлбэр юм. Айдсаа хүлээн зөвшөөрч, тэдгээрийг анхааралтай ажиглаарай. Айдастай бодол, сэтгэл хөдлөл анх харахад энгийн мэт санагддаг ч, ихэвчлэн олон жижиг нарийн ширийн зүйлсээс бүрддэг. Эдгээр нь хуучин дурсамж, өөрт тохиолдоогүй боловч анзаарагдсан туршлага, эсвэл сэтгэл хөдлөлтэй холбоотой нийтлэл байж болно. Энэ үе шатны гол ач холбогдол нь санаачилгыг гартаа авах явдал юм. Айдсууд арилж амжаагүй ч тэдгээр нь одоо аймшигтай биш болж, судалгаа хийх зүйл болон хувирдаг.
Ёжтой хандаж үз
Айдастай нөхцөл байдлыг хэдхэн үгээр товчхон илэрхийлээд, түүнийгээ хошин өнгө аястай болгоод үз. Жишээлбэл: “Би хөгширч, ганцаараа үхнэ.” Дараа нь дуу хоолойныхоо өнгийг өөрчил — энэ өгүүлбэрийг дотроо хэтрүүлсэн, элэглэсэн байдлаар хэлүүл. Энэ үед хайртай хошин шогийн жүжигчин эсвэл хошин маягийн киноны нэг дүрийн хоолойг төсөөлж болно. Үүний үндсэн зарчим энгийн: хөгжилтэй байвал айдсаг байхгүй.
Арга хэмжээ аваарай
Зарим айдас тодорхой хэрэгцээг хангах үед алга болдог. Эмчид үзүүлж, хамаатнуудтайгаа илүү ойрхон уулзаж, замын хөдөлгөөний дүрмийг дагаж мөрд. Учир утгагүй айдас төрүүлдэг нөхцөл байдлыг багасгах хэрэгтэй. Харин зарим айдсыг статистик болон эсрэг баримтаар ялах боломжтой. Жишээлбэл, эмнэлгийн мэс засалч өвчтөн нас барахыг хамгийн бага хүснэ, учир нь тэр хууль ёсны хариуцлага хүлээх болно. Онгоц унах магадлал байдаг ч маш бага, харин метро бол хотын хамгийн аюулгүй газруудын нэг юм.
