АНУ-ын хүн ам зүйн мэдээлэлд анхаарлаа хандуулахад шашны талаарх энгийн дүр зураг харагдах бөгөөд үүнд шашин буурах хандлагатай байна.
1952 онд Gallup-ын судалгаагаар Америкчуудын 98 хувь нь Бурханд итгэдэг байсан бол 2022 онд энэ үзүүлэлт 81 хувь болж буурчээ. Pew Research Center-ийн 2023 оны судалгаагаар Америкчуудын 22 хувь нь “Сүнслэг ч шашны бус” гэж өөрсдийгөө тодорхойлсон бол 2024 онд 28 хувь нь атеист, агностик эсвэл тодорхой итгэл үнэмшилгүй буюу “Гишүүн бус” гэж нэрлэгддэг хүмүүс байжээ. Хойд Америк болон Европын орнуудад шашны байгууллагад харьяалагддаг хүмүүсийн тоо буурч байгаа нь ижил төстэй судалгаануудаар батлагдсан. (Харин Ойрх Дорнод, Өмнөд Ази, Латин Америкт шашны нөлөө нэмэгдэж буй нь өөр дүр зураг харуулж байна.)
Дэлхийн шашнуудын ирээдүй
Ихэнх шашнууд 2050 он гэхэд дагагчдынхаа тоог нэмэгдүүлэх ч, бүгд дэлхийн хүн амын өсөлтийн хурдтай хөл нийлүүлж чадахгүй. Шашнууд төвлөрөн тархсан бүс нутгуудын хүн ам зүйн чиг хандлага тэдний харьцангуй хэмжээнд голчлон нөлөөлөх бөгөөд зарим нэгэн өөрчлөлт нь шашны шилжилтээс үүдэлтэй байна.
Villanova их сургуулийн шашны судлалын профессор Систер Илиа Делио итгэл үнэмшил, шашны талаарх ойлголтын өөрчлөлтүүдийг нарийвчлан судалсан. Тэрээр эдгээр өөрчлөлтийг ажигласан ч Бурханд итгэх итгэл алга болсон гэж үздэггүй. “Энэ итгэл алга болоогүй, харин шинэ хэлбэрээр илэрч байна” гэж тэр хэлэв. “Энэ нь Бурханы талаарх болон итгэлийн тухай асуудлуудыг бид хэрхэн ойлгодогт үнэхээр их өөрчлөлт авчирч байна.”
Технологи—ухаалаг гар утас, нийгмийн сүлжээ, бүр хиймэл оюун ухаан хүртэл—эдгээр өөрчлөлтийг ихээхэн хурдасгаж, шашны сургаалыг олох, ижил сэтгэлтэй хүмүүсийг хайх, залбирал хийх арга замыг өөрчилж байна. Робот лам нар хүмүүсийн хамгийн том асуултуудад хариулт хайх аялалд хөтлөн, Швейцарьт нэгэн сүм хийд хүртэл хиймэл оюун ухаантай Есүсийг ухуулах өрөөндөө байрлуулжээ. Эдгээр технологийн тусламжтай шинэ арга замууд шашны дахин сэргэлтэд хүргэж чадах болов уу? Шашны ирээдүй хүн ам зүйн мэдээллээс илүү хачирхалтай байж болох юм.
ТикТок дээр шашин таныг олно
Гэхдээ хүн ам зүйн мэдээлэл шашны ирээдүйн талаарх илүү нарийн түүхийг нууж байна.
Кибер орчинд шашин ба Бурхан хаа сайгүй мэт харагддаг. Компьютер эсвэл гар утасны тусламжтай та өөрийн үнэт зүйлстэй нийцэх шашин, урсгал эсвэл илүү тохиромжтой мэт санагдах санаануудыг хялбархан олж чадна. Тавь гаруй жилийн өмнө та итгэл үнэмшлийнхээ талаар асуух зүйл гарвал орон нутгийн шашны удирдагчаасаа эсвэл танил олон нийтийнхээ нэгнээс лавлах байсан. Харин өнөөдөр та орон нутгийн раббигээс асуухын оронд Google-ээс хайж байна гэж Европын Раббигийн Конференцийн ерөнхийлөгч Пинхас Голдшмидт хэлжээ.
Мэдээж технологи ба шашны уялдаа шинэ зүйл биш. 15-р зууны Европт ном хэвлэх машины нээлт шашны номыг олноор хэвлэх боломжийг бий болгосон. Шинэ Протестант урсгалууд Христийн шашны хувьсгалт санаагаа түгээхийн тулд энэ технологийг ашигласан бол Католик сүм хийд шашны эсрэг номнуудаас хамгаалахыг оролдож байв. Өнөөгийн интернетийн эрин үед Систер Илиа хэлэхдээ, “Бидэнд энд бүх зүйл бий. Энэ яг л интоор түүж байгаа мэт. Хэрэв надад таалагдахгүй бол би авахгүй, таалагдвал авна” гэжээ.
Мэдлэгийн ардчилал нь интернет болон нийгмийн сүлжээний платформуудаар тод илэрч байна. Instagram, TikTok, Douyin зэрэг платформууд дээр #diwali, #easter гэх мэт хаштагууд бүхий богино видеонууд дүүрэн байдаг. Зарим контентыг шашны боловсролтой хүмүүс бүтээдэг бол ихэнх нь ижил санаа зорилготой хүмүүсийг хайх хүсэлтэй хувь хүмүүсийн бүтээл юм. Мөн хэдэн мянган аппликэйшнүүд танд зөв шүтэхэд туслах, залбирлын газар хайх, эсвэл халал хоолны газруудыг олоход зориулагдсан байдаг. Түүнчлэн Буддын лам нар гравитацийн хуулийг даван туулах мэт үзүүлбэрүүдийг харуулсан апп хүртэл бий.
“Өмнө нь хэзээ ч нэвтрэх боломжгүй байсан шашны үзэл санаа, ёс заншлуудыг та одоо дэлхийн өнцөг булан бүрээс үзэх боломжтой болсон” гэж Knox коллежийн шашин ба соёл судлалын профессор Роберт Гераци онцолжээ. “Энэ нь таны өөрийн итгэл үнэмшилд шинэ өнцгөөс харах боломжийг олгож байна.”
ШанДиен Сонваи ЛаРанс (Хопи, Тева, Навахо болон Ассинибойн) АНУ-ын баруун хэсэгт Хопи бүжгийн уламжлалаар өссөн. Хопи бүжиг бол сүнстэй холбогдох залбиралын хэлбэр бөгөөд ЛаРанс энэхүү уламжлалыг Instagram, TikTok, YouTube, Facebook дээр тайлбарлан хуваалцах зорилготой ажилладаг.
Мелинда Штраус эхлээд кошер хоолны блог хөтөлж байсан бол сүүлд хүмүүс түүнийг орчин үеийн ортодокс еврей гэдгээр нь сонирхож эхэлжээ. “Хүмүүс жүүдүүд, тэдний зан заншил, хуулийн талаар юу ч мэддэггүйг би ойлгосон. Тиймээс би видеогоор асуултад хариулж эхэлсэн, тэгээд л амжилттай болсон” гэж тэр хэлэв. Тэр одоо TikTok дээр 1.3 сая, Instagram дээр 156,000 дагагчтай болсон байна.
Гэхдээ Run DMC хамтлагийн “It’s Tricky” дууг тоглуулангаа шүүгээнээс үсэрч буй эсвэл үдэш, өглөөний аль цагт залбирахыг илүүд үздэгээ харуулж буй гэлэнмаа нар нь гүн шүтлэгтэй цуглааны нэг хэсэг гэж бодогдохгүй байж болох юм. Гэсэн ч Паулын Охид хэмээх гэлэнмаа нар бол шинэ үеийн шашны төлөөлөл юм. Тэд TikTok дээр 157,000 дагагчтай бөгөөд “Медиа Гэлэнмаа” гэсэн хочийг хүртжээ. Тэдний гол онцлог нь чин сэтгэлээсээ, дулаан байдалд оршдог. Систер Орианн Пьетра Рене, “Бид өөрсдийгөө үнэнчээр, хөгжилтэй байдлаар хуваалцдаг төдийгүй, Христийн бүх л мөн чанарыг аз жаргал, эрч хүч, амьдралын баяр баяслыг хүсэмжилж буй хүмүүст хүргэхийг хичээдэг” гэж онцолжээ.
2019 онд Лондоны Байтул Футух сүмийн имам Сабах Ахмеди найзтайгаа цайны газар Исламын талаарх буруу ойлголтын талаар ярилцаж байсан нь “Залуу Имам” хэмээх нийгмийн сүлжээний хаяг нээх санааг түүнд өгчээ. Ахмеди өдөр бүр бараг пост оруулдаг бөгөөд Исламын ёс жаяг, тухайлбал, тахилын өмнө угаалга хийх ёс зэргийн талаархи тодруулгаас эхлээд дуртай кофегоо хүртэл хөгжөөнтэй, сонирхолтой байдлаар тайлбарладаг байна.
Хиймэл оюун ухаан шашны удирдагчдад шинэчлэл хийхэд тусалж байна
ЛаРанс, Штраус, Имам Ахмеди зэрэг хүмүүс нийгмийн сүлжээг ашиглан шашны үгийг түгээж буйгаас гадна хиймэл оюун ухааны асар хурдацтай хөгжил нь шашинд нөлөөлж байна.
Эдгээр дэвшилтэт технологийн нэг хэсэг нь том хэлний загварууд бөгөөд эдгээр систем нь өргөн хэмжээний өгөгдөлд суурилан хэл шинжлэх, боловсруулах чадвартай бөгөөд хүний хэлбэрт тохирсон хариултуудыг гаргах боломжтой.
Зарим шашны удирдагчид энэ хөгжилд эерэгээр хандаж байна. Юта мужийн Шри Шри Радха Кришна сүмийн санваартан Кару Дас Адхикари түүх ярих, реп хөгжим хийх, дуу зохиох дуртай нэгэн бөгөөд “Би хиймэл оюун ухааныг бараг бүх уран бүтээлдээ ашигладаг” гэж хэлжээ. Тэрээр Google Gemini-г ашиглан Санскрит хэл дээрх Харе Кришна шүлгийг реп болгон хувиргадаг. Гэхдээ тэр заримдаа хиймэл оюун ухааны гаргасан санааг зүгээр л эхлэл болгон ашиглаж, үгсийг засаж сайжруулан өөрийн болгож авдаг байна.
Биола Их Сургуулийн Теологийн Талботын Сургуулийн декан Эд Стетзер сүүлийн үеийн номлолдоо хиймэл оюун ухааныг ашиглажээ. Тэрээр “Солус Христус” гэх Реформацын сургаалд хоёрдугаар болон гуравдугаар зууны сүмийн эцгүүдийн ишлэлүүдийг ChatGPT-ээс асууж гаргуулсан байна. “Энэ технологи надад эхлэлийн санаа өгдөг ч бүх зүйл зөв байдаггүй” гэж тэр хэлэв.
Шүүмжлэл ба болгоомжлол
Гэхдээ бусад нь илүү болгоомжтой хандаж байна. Учир нь хиймэл оюун ухаан шашны байгууллага, хамт олонтой шууд холбоогүйгээр хөгжиж байгаа тул үүнийг ашиглаж буй хүмүүс өөрсдийн амьдрал, гэр бүлийн байдал эсвэл асуулт тавьж буй шалтгаанаа ойлгох хүнтэй харилцахгүй байна. Жишээлбэл, еврей шашны үүднээс хариулт хайж буй хүн Өмнөдийн баптист тайлбар авахыг хүсэхгүй байж магадгүй. “Бид хувийн харилцааг алдаж байна, мөн сэтгэл хөдлөлийг бас гээж байна” гэж компьютерын шинжлэх ухааны магистр, Рабби Голдшмидт тэмдэглэжээ. “Нийгмийн болон сүнслэг нөхцөл байдал ямар байна вэ? Хүн бүрт зөв асуулт, зөв хариулт гэж үгүй.”
Робот санваартнууд сүсэгтнүүдэд чиглүүлэг үзүүлж байна
Зарим шашин технологийг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлж, робот санваартнуудыг ашиглаж эхэлсэн байна.
Италийн Ливорно хотод өссөн Габриэл Тровато шашны дүрслэлээр дүүрэн орчинд амьдарч байжээ. “Манай хотод шашны урлаг маш элбэг. Хөшөө баримлууд өдөр тутмын амьдралын нэг хэсэг мэт байдаг. Гудамжинд ч онгон Мариагийн дүр бүхий нишиндэй хөшөөнүүд байнга харагддаг” гэж тэр хэлжээ. Энэ туршлагадаа үндэслэн Токио дахь Шибаура Технологийн Институтын дэд профессор Тровато SanTO (Sanctified Theomorphic Operator) хэмээх жижиг робот бүтээсэн байна.
SanTO нь неоклассик маягийн гэгээнтний дүртэй бөгөөд өндөр настай, ганцаардсан эсвэл хөдөлгөөн хязгаарлагдмал хүмүүст ашиглахад зориулагдсан. Хүмүүс цахилгаан лаагаар роботын гарыг хүрч Библи, залбирал болон гэгээнтнүүдийн түүхийг агуулсан өргөн хэмжээний өгөгдлийн сангаас асуулт асууж болно.
Бээжингийн Лунчуань сүмд шар дээлтэй, бага зэрэг гайхширсан дүр төрхтэй, Буддын мантраг уншиж, итгэлийн үндсэн зарчмуудыг тайлбарладаг Xian’er робот бий. Энэтхэгийн Триссур хот дахь Иринжадаппилли Шри Кришна сүмд амьтны эрхийг хүндэтгэх үүднээс бодит заан оронд робот заан ашиглаж эхэлсэн бөгөөд энэ нь зөөлөн хандлагатай ёслолуудад оролцдог байна.
Киотогийн Кодайжи сүмийн робот, шашны ёс заншлыг шинэчлэл
Киотогийн 17-р зууны Кодайжи сүмд зогсох Миндар хэмээх робот нь зургаан фут өндөр, шаазан мэт арьстай, хөдөлгөөнтэй гар, толгой, гарын шуу бүхий, хөнгөн цагаан араг яс нь ил харагддаг нэгэн бүтээл юм. Миндар нь нигүүлсэл бэлгэдэгч бодисатва Канноныг төлөөлөх бөгөөд Зэн буддизмыг сурталчлах зорилготой бүтээсэн.
Кодайжи сүмийн хуучин удирдагч Тэншё Гото энэхүү роботыг хүмүүсийг тайвшруулах, дотно байлгах нүүр царайтай болгохыг хүсчээ. Кэмбрижийн их сургуулийн судлаач Даниел Уайт хэлэхдээ, “Миндарын анхны зорилго нь хиймэл оюун ухаанд суурилсан, эртний буддын сургаалуудыг ашиглах байв. Буддагийн сургаалын жинхэнэ утгыг илүү үнэн зөв дамжуулж чадах хиймэл амьд организм бүтээх боломжтой юу?” гэжээ. Гайхалтай нь, Миндартай харилцсан олон итгэгчид түүний хэлсэн зүйлсийг нээлттэй хүлээн авч байв.
Роботуудад зориулсан оршуулгын ёслол
Японд сүм хийд роботуудад зориулсан оршуулгын ёслол хүртэл зохион байгуулж байна. 1990-ээд оны сүүлээр Sony компанийн бүтээсэн механик нохой Aibo нь Японы иргэдийн дунд ихээхэн алдаршжээ. Гэвч цаг хугацааны явцад эдгээр робот эвдэрч, ажиллагаагүй болсон байна. Япончуудын дунд бүх амьтад, тэр ч байтугай амьгүй биет ч гэсэн сүнстэй гэж итгэдэг тул робот нохдодоо зохих ёсны оршуулга хийж, сүнсийг нь цэвэр орноо хүргэх залбирал хийлгэдэг байв.
Исиму хотын Кофукужи сүмд эдгээр эвдэрсэн роботуудыг авчирч, Буддын сургаалын гүн гүнзгий утгыг тайлбарлах боломж болгож, оршуулгын ёслол зохион байгуулдаг байжээ.
Хиймэл оюун ухаан, шашны ирээдүйн шинэчлэл
Харин хиймэл оюун ухаан, робот, ухаалаг утасны аппликэйшнүүд шашны үнэнч дагалдагчдад хэр итгэл төрүүлж чадах вэ?
2024 оны 7-р сард Хирошима хотод дэлхийн голлох шашнуудын төлөөлөгчид хиймэл оюун ухааны ёс зүйг хөгжүүлэх тухай хэлэлцэхээр цугларсан байна. Шинэ технологийн сүйрлийн жишээ болсон Хирошимад тэд “Хиймэл оюун ухааны ёс зүйн Ромын тунхаг”-т 16 шинэ гарын үсэг нэмсэн юм. Энэхүү хэлэлцээр нь технологийг хүний сайн сайханд чиглүүлэн ашиглахыг дэмжих зорилготой.
Гэвч шашны уламжлалууд хувь хүнтэй холбоотой, ариун нандин зүйл хэвээр үлдэх ёстойг удирдагчид мэдэж байв. “Технологийг шашныг орлуулах биш, харин түүнийг баяжуулахад ашиглах нь чухал,” гэж итгэлийн дижитал эринд ажиллаж буй эгч Илиа хэлжээ. “Бид хэрхэн бие биетэйгээ илүү уялдаа холбоотой, нэг нэгдэлд багтдаг гэдгээ ухамсарлах вэ? Хүний амьдралыг бүрдүүлэгч, бидний Бурхан хэмээн нэрлэдэг хүчийг хэрхэн илүү ухамсарлах вэ?”
Энэ шинэ дэвшлийг судалж, ашиглахдаа ухаалаг, болгоомжтой хандах нь хүн төрөлхтөнд үлдэх сорилт хэвээр байх болно.
nationalgeographic.com
