Роберт Х. Шмерлинг, Анагаахын доктор, Харвардын Эрүүл Мэндийн Хэвлэлийн Ахлах Редактор; Харвардын Эрүүл Мэндийн Хэвлэлийн Зөвлөлийн Гишүүн
Эм хэрэглэх нь олон төрлийн эрүүл мэндийн ач тустай. Эм нь өвчнийг урьдчилан сэргийлэх, бүрмөсөн эдгээх чадалтай байж болно. Түүнчлэн таны амьдралын чанарыг сайжруулж, урт наслахад туслах боломжтой. Гэхдээ бидний хэрэглэдэг эм бүр гаж нөлөө үзүүлэх магадлалтай. Хэдийгээр заасан гаж нөлөө нь заавал илрэхгүй байх тохиолдол олон ч, ийм зүйл тохиолдох боломж байсаар байдаг.
Энэ нь харамсалтай хэдий ч ойлгомжтой: халдвар, хорт хавдар болон бусад эрүүл мэндийн асуудалтай тэмцэж байхдаа эм нь эрүүл эд эс, биеийн хэвийн үйл ажиллагаанд ч нөлөөлж болдог. Үүний улмаас сэтгэл зовоосон шинж тэмдгүүд илрэхээс гадна заримдаа амь насанд аюултай үр дагаварт хүргэх магадлалтай.
Хамгийн түгээмэл бөгөөд төвөгтэй гаж нөлөөнүүд юу вэ?
Хэрэв та эмийн гаж нөлөө илэрч байгааг сэжиглэж байгаа бол Үндэсний Эмийн Сангийн мэдээллийн сангаас хэрэглэж буй эмийнхээ гаж нөлөөний талаар мэдээлэл авах боломжтой.
Эмээс үүдэлтэй хамгийн түгээмэл гаж нөлөөнүүдэд дараах зүйлс ордог:
- Дотор муухайрах, өтгөн хатах, гүйлгэх
- Ам хуурайших
- Нойрмоглох
- Арьсны тууралт
- Толгой өвдөх
Эмийн гаж нөлөөний төрөл, хүндийн зэрэг ихээхэн ялгаатай байдаг ч зарим нь бусдаасаа илүү төвөгтэй байж болно. Жишээлбэл, бэлгийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх гаж нөлөө нь онцгой их сэтгэлийн дарамттай (мөн ихэвчлэн бүртгэгдээгүй) байдаг. Мөн ой санамж муудах, төвлөрөхөд бэрхшээлтэй болох (ихэвчлэн “тархины манан” гэж нэрлэдэг) нь өдөр тутмын амьдрал, ажил хөдөлмөр, амьдралын чанарт ноцтой нөлөө үзүүлж болзошгүй.
Аюултай эмийн гаж нөлөөнүүд юу вэ?
Ихэнх эмийн гаж нөлөө нь зүгээр л төвөгтэй байдлаар илрэхээс биш амь насанд аюултай байдаггүй. Гэсэн хэдий ч зарим тохиолдолд яаралтай эмнэлгийн тусламж шаардлагатай, ноцтой гаж нөлөөнүүд бий. Энд дөрвөн аюултай эмийн гаж нөлөөг дурдъя:
- Анафилакси (Anaphylaxis)
Энэ нь гэнэтийн харшлын урвал бөгөөд биед өргөн хүрээтэй нөлөөлнө. Шинж тэмдгүүдэд тууралт гарах, уруул, хэл, хоолой хавдах, амьсгалахад хүндрэлтэй болох зэрэг орно. - Стивенс-Жонсын хам шинж (SJS) ба хордлогот арьсны үхжилт үрэвсэл (TEN)
Эдгээр хоорондоо холбоотой харшлын урвалууд нь хүнд хэлбэрийн, өргөн тархсан тууралт, арьс ховхрох, халууралт зэрэг шинжээр илэрнэ. TEN-ийн хувьд арьсны гэмтэл SJS-ээс илүү хүнд байдаг. Эдгээр нь бөөр, уушги зэрэг эрхтнийг гэмтээх, эсвэл ноцтой түлэгдэлтэй адил арьс салж унах зэрэг амь насанд аюултай хүндрэл үүсгэж болзошгүй. - Эозинофили болон системийн шинж тэмдэг бүхий эмийн урвал (DRESS)
Энэ нь эмэнд ховор тохиолддог урвал бөгөөд цусны хэвийн бус үзүүлэлт, тууралт, тунгалгийн булчирхай томрох, элэг гэмтэх зэрэг шинж тэмдгүүдээр илэрнэ. Мөн бөөр, уушги, зүрх зэрэг бусад эрхтнүүдийг гэмтээх эрсдэлтэй.
Эмийн харилцан үйлчлэл гэж юу вэ?
Зарим эм нь дангаараа хэрэглэгдэх үед гаж нөлөө илрэхгүй байж болох ч хоёр дахь эмийг хамт хэрэглэх үед гаж нөлөө илэрч эхэлж болно. Учир нь эмүүд харилцан үйлчлэлд орж, нэг нь нөгөө эмийн үйлчлэлд нөлөөлж эхэлдэг.
Жишээлбэл, хэрэв та цус шингэлэх эм ууж байгаа бол үрэвслийн эсрэг эм (ибупрофен, напроксен зэрэг) давхар хэрэглэхэд цус алдах эрсдэл гэнэт нэмэгдэх магадлалтай.
Мянга мянган төрлийн эмийн харилцан үйлчлэл мэдэгдэж байгаа бөгөөд эм бичиж өгдөг эмч, эм зүйч, мөн эмийн жорын автомат системүүд энэ төрлийн харилцан үйлчлэлийг урьдчилан шалгаж, сэргийлэх арга хэмжээ авдаг.
Эмийн гаж нөлөө хэзээ нэгэн цагт ашигтай байж болох уу?
Тийм ээ, үнэхээр ашигтай байж болно. Зарим эм анх тодорхой нэг өвчнийг эмчлэх зориулалтаар зохион бүтээгдсэн боловч гаж нөлөөг нь “эерэг нөлөө” гэж үзэж, өөр зориулалтаар ашиглахыг зөвшөөрсөн тохиолдлууд байдаг.
Жишээлбэл, цусны даралт бууруулах эм (миноксидил) нь үсний уналтын эсрэг эмчилгээ (Рогайн болон бусад брэндүүд) болон хувирсан түүхтэй. Өөр нэг эм (силденафил) нь мөн цусны даралт бууруулах зорилготой байсныг эрчүүдэд бэлгийн хөвчрөл үүсгэдэг нөлөөтэйг илрүүлсэн нь Виагра болгон ашиглах үндэс болсон.
Иймэрхүү эерэг гаж нөлөөний олон жишээ бий.
Хэзээ эрүүл мэндийн ажилтантайгаа холбоо барих хэрэгтэй вэ?
Хэрэв та эмийн гаж нөлөө илэрч байна гэж сэжиглэж байвал эрүүл мэндийн ажилтандаа энэ талаар мэдэгдээрэй. Тэд танд хамгийн зөв шийдвэр гаргахад тусална.
Хүнд болон аюултай гаж нөлөө (дээр дурдсан жишээнүүд шиг) илэрвэл тухайн эмийг хэрэглэхээ даруй зогсоож, эмчилгээ авах шаардлагатай. Мөн энэ талаар FDA-д мэдэгдэх хэрэгтэй. FDA нь ноцтой гаж нөлөөг сайн дурын үндсэн дээр мэдээлэхийг хүлээн авч, тухайн эмийн хэрэглэгчдэд үзүүлэх нөлөөллийн талаар илүү ихийг судалж, шаардлагатай тохиолдолд аюулгүй байдлыг сайжруулах арга хэмжээ авдаг. Үүнд эмийн шошгыг шинэчлэх эсвэл эмийг зах зээлээс татах үйл ажиллагаа багтаж болно.
Хөнгөн гаж нөлөө тохиолдсон үед таны анхны шийдвэр эмийг зогсоох байх. Гэхдээ энэ нь үргэлж хамгийн зөв сонголт биш. Эмийг зогсоох нь гаж нөлөөг арилгах хэдий ч тухайн эмийн ашиг тусыг ч алдахад хүргэнэ.
Таны эрүүл мэндийн ажилтан дараах сонголтуудыг санал болгож магадгүй:
- Хүлээх.
Хэрэв гаж нөлөө хөнгөн бол таны бие эмэнд дасан зохицохын хэрээр гаж нөлөө өөрөө алга болохыг хүлээх шийдвэр гаргаж болно. Хэрэв цаг хугацаа тус болохгүй бол эмийн ашиг тус нь гаж нөлөөнөөс давж байгааг эмчтэйгээ зөвлөлдөж шийднэ. - Багасгах.
Эрүүл мэндийн ажилтан эмийн тун эсвэл хэрэглэх давтамжийг багасгахыг санал болгож болно. Энэ нь гаж нөлөөг сайжруулах эсвэл арилгах боломжтой. - Зогсоох.
Та болон эрүүл мэндийн ажилтан тухайн эмийг зогсоох шийдвэр гаргаж, өөр эмчилгээний арга замыг судлах эсвэл эмчилгээ үргэлжлэх шаардлагатай эсэхийг дахин авч үзэж болно. - Нэмэх.
Зарим тохиолдолд эхний эмийн гаж нөлөөг багасгахын тулд хоёр дахь эмийг хэрэглэх нь үндэслэлтэй байж болно. Энэ сонголт төгс биш ч, зарим тохиолдолд тохиромжтой байдаг. Жишээлбэл, толгой өвдөх зэрэг хөнгөн гаж нөлөөг намдаахын тулд ацетаминофен эсвэл ибупрофен гэх мэт эмийг хэрэглэх боломжтой. Эсвэл хүнд өвчний үед үр дүнтэй эмчилгээ үзүүлж буй эм нь гаж нөлөө үүсгэж байгаа бол хоёр дахь эмийг нэмэх нь ухаалаг шийдвэр байж болно.
Гэсэн хэдий ч хоёр дахь эм нэмэх нь жагсаалтад өөр нэг эм нэмэхээс гадна, өөрийн гэсэн гаж нөлөө үүсгэх эсвэл эмийн уналт-эргэлтийн энэ процессыг дахин давтах эрсдэлтэй гэдгийг санах нь чухал юм.
Гол санаа
Ирээдүйд эм зохион бүтээгчид гаж нөлөөгүйгээр ихээхэн эрүүл мэндийн ашиг тус өгөх төгс эмийг нээж болох юм. Гэхдээ тэр цаг иртэл эмийн гаж нөлөөг даван туулах олон арга бий. Таны хувьд хамгийн тохиромжтой аргыг олох нь гол сорилт юм.
Анхааруулга:
Харвардын Эрүүл Мэндийн Хэвлэлийн редакцийн сангийн агуулгад хандах боломжийг уншигчдадаа олгож байна. Бүх нийтлэл дээрх сүүлийн хяналт, шинэчлэлийн огноог анхаарч үзнэ үү.
Энэ сайт дахь ямар ч агуулга, хэзээ нийтлэгдсэнээс үл хамааран, таны эмч эсвэл бусад мэргэжлийн эмнэлгийн ажилтнаас авсан шууд зөвлөгөөг орлох зориулалтгүй гэдгийг анхаарна уу.
