Оддын үүсэл ба гаригийн үүсэлд шинэ нээлт
Жэймс Вэбб сансрын дуран (JWST)-ыг ашиглан одон орон судлаачид шинэлэг нээлт хийжээ. Тэд нэгэн залуу одны эргэн тойронд хийн болон тоосонцрын диск илрүүлсэн нь гаригийн үүсэлтэй холбоотой өнөөгийн загваруудыг дахин үнэлэхэд хүргэж магадгүй байна.
Энэхүү протопланетийн диск нь химийн хувьд онцгой найрлагатай байв. Дэлхий шиг чулуурхаг гаригууд үүсэх ёстой бүсэд нүүрстөрөгчийн давхар исэл их хэмжээгээр илэрсэн ч усны агууламж тун бага байжээ.
Судалгаагаар уг диск нь XUE 10 хэмээх залуу одны эргэн тойронд оршиж байгаа нь тогтоогдсон бөгөөд энэ нь Дэлхийгээс 5,550 гэрлийн жилийн зайд, NGC 6357 хэмээх оддын үүсэл бүхий бүсэд байрладаг. Нээлтийг eXtreme Ultraviolet Environments (XUE) хамтын ажиллагааны баг хийсэн бөгөөд тэд хүчтэй цацрагийн орчин протопланетийн дискийн химийн найрлагад хэрхэн нөлөөлдөг талаар судалж байна.
Стокхолмын их сургуулийн XUE төслийн судлаач Женни Фредиани хэлэхдээ:
“Ихэнх гариг үүсэх дискуудын дотоод хэсэгт усны уур давамгайлдаг бол энэ диск нүүрстөрөгчийн давхар ислээр баялаг байна. Энэ нь одоогийн дискний химийн болон хувьсалын загваруудыг сориход хүргэж байна.” гэжээ.
Хачирхалтай химийн найрлага
Одод нь хийн болон тоосонцрын үүлэнд бөөгнөрч, таталцлын хүчээр нэгдэж үүсдэг. Үлдсэн материал нь протопланетийн диск болж, гаригууд бий болох нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Одоогийн онолоор гаригийн үүсэл нь усны мөсөөр баялаг “хайрга” хүйтэн бүсээс дулаан бүс рүү шилжих явцад эхэлдэг гэж үздэг. Энэ үед мөс шууд хийн төлөвт шилждэг ба үүнийг сублимаци гэж нэрлэдэг.
Харин XUE 10 одны эргэн тойрон дахь диск нь усны уурын оронд нүүрстөрөгчийн давхар ислийн хүчтэй дохио илгээжээ. Энэ нь одны гэрэл болон хөрш оддын хэт ягаан туяаны цацраг дискний химийн найрлагыг өөрчилж байгааг харуулж байна гэж Стокхолмын их сургуулийн судлаач Аржан Бик онцолсон байна.
Энэхүү судалгаа нь Жэймс Вэбб сансрын дурангийн алсын протопланетийн дискуудын химийн ул мөрийг илрүүлэх өндөр чадамжийг баталлаа. Мөн энэ нь оддын үүсэл бүхий бүсүүдэд гаригийн үүсэлд нөлөөлж буй цацрагийн орчныг илүү гүнзгий ойлгоход чухал ач холбогдолтой юм.
Энэхүү судалгааны үр дүнг Astronomy & Astrophysics сэтгүүлд 2025 оны 8-р сарын 29-нд нийтэлжээ.
Эх сурвалж: Space.com
