Оюун ухааны хяналт: Насны өөрчлөлт ба ач холбогдол
Хүний анхаарал төвлөрөх, саад тотгорыг үл хайхрах, зорилгодоо хүрэх зэрэг чадварууд насан туршид тогтмол байдаггүй. Эдгээр чадвар нь хүүхэд наснаас эхлэн аажим хөгжиж, залуу насанд оргилдоо хүрч, улмаар ахихын хэрээр буурч эхэлдэг байна. Эрдэмтэд эдгээр чадварыг оюун ухааны хяналт хэмээн нэрлэдэг бөгөөд энэ нь төлөвлөлт, шийдвэр гаргалт, импульсийн хяналт, төвлөрсөн анхаарал зэрэг танин мэдэхүйн олон чадварыг хамардаг.
Яагаад энэ судалгаа чухал вэ?
Амьдралын янз бүрийн үе шатанд 15, 35, 75 насанд оюун ухааны хяналт өөр өөрөөр илэрдэг байна. Энэ чадварын хөгжлийн үе шатуудыг ойлгох нь сургалтын оновчтой зорилго тавих, бодит хүлээлт үүсгэхэд тус болдог. Судалгаанд Хятадын Ханжоугийн их сургуулийн доктор Жэнхан Лигийн ахалсан баг нейро дүрслэлийн 139 тайланг нэгтгэн, 5-85 насны 3,765 оролцогчийн тархины үйл ажиллагааг шинжилжээ.
Судалгааны арга зүй ба үр дүн
Судалгаанд “seed-based d mapping” гэх аргыг ашиглаж, тархины хяналтын төвүүдийн үйл ажиллагааг насны өөрчлөлтийн хамт зураглажээ. Тэд насны муруйг урвуу U хэлбэртэй гэж дүгнэсэн нь дараах үе шатыг илэрхийлж байна:
- Хүүхэд нас, өсвөр нас: Хяналтын чадвар аажим нэмэгддэг
- Залуу нас (27–36 нас): Оргил үедээ хүрдэг
- Дунд болон ахимаг нас: Хяналтын чадвар буурч эхэлдэг
Эдгээр өөрчлөлт нь тархины саарал болон цагаан бодистой холбоотой бөгөөд тархины бүтцийн хөгжил, синапсын зохицуулалт, судасны эрүүл мэндтэй нягт уялдаатай байв.
Зөрчилдөөнт даалгаврын ач холбогдол
Судалгаанд ашигласан стандарт “Фланкер” даалгавар нь оролцогчдоос анхаарал сарниулах мэдээллийг үл тоомсорлож, зөв дохиог танихыг шаардсан. Энэ нь оюун ухааны хяналтыг шууд хэмжих үр дүнтэй арга бөгөөд хариу өгөх хугацаа болон алдааны хувь нь хяналтын түвшнийг тодорхойлдог.
Тархины хяналтын сүлжээнүүд
Хоёр гол хяналтын сүлжээний үүрэг тодорхойлжээ:
- Урд талын сүлжээ (Frontoparietal network) — даалгаврын тохиргоог шинэчилж, уян хатан байдалд тусалдаг
- Цингуло-оперкуляр сүлжээ (Cingulo-opercular network) — тогтвортой анхаарал, зорилтыг хадгалах үүрэгтэй
Залуу насанд эдгээр сүлжээнүүд хамгийн идэвхтэй ажилладаг бол ахмад настай хүмүүст үйл ажиллагаа нь аажим буурдаг байна.
Тархины эрүүл мэндийн зөвлөмж
Хяналтын оргил үйл ажиллагаа 20-иод насны сүүлээс 30-аад насны дунд үе хүртэл үргэлжилдэг. Гэсэн ч 40 наснаас хойш мэдрэлийн хариу үйлдэл огцом унадаггүй, харин төвлөрөхөд шаардагдах хүчин чармайлт буурдаг байна. Иймд:
- Тогтмол унтаж амрах
- Аэробик дасгал хийх
- Оюуны сорилт хийж байх нь танин мэдэхүйн чадварыг удаан хадгалахад тустай.
Энэхүү судалгаа Science Bulletin сэтгүүлд нийтлэгдсэн.
Эх сурвалж: www.earth.com
