Хойд Кени: Хүний генийн цөлд дасан зохицох чадвар
Хойд Кенийн хатуу ширүүн нутагт, хэт халуун, хуурай уур амьсгал дунд Туркана хүмүүс мянга мянган жилийн турш амьдран иржээ. Нар халж, усны нөөц тогтворгүй, хүнсний хомсдол нүүрлэсэн энэ орчинд тэдний амьд үлдэх нууц нь зөвхөн уламжлал, соёл биш мөн генд нь шингэсэн байна.
Генийн хувьсал, цөлд амьдрах чадвар
Корнеллийн их сургуулийн эрдэмтдийн ахалсан судалгааны баг Туркана хүмүүсийн ДНХ-г судлах замаар байгаль орчны туйлын хатуу нөхцөлд хүний бие хэрхэн дасан зохицож байгааг илрүүлжээ. Тэд хэдэн зуун геномыг дараалалд оруулж, найман генийн бүс хүчтэй байгалийн сонгон шалгарлын ул мөртэй болохыг тогтоосон байна.
Хамгийн онцгой нь STC1 ген байв. Энэ ген нь бөөрний усгүйдэлд үзүүлэх хариу урвалыг зохицуулдаг. Товчхондоо, ус хомс үед биед чийг хадгалах, уураг ихтэй хоолны хорт нэгдлийг багасгах үүрэгтэй юм. Энэ ген нь сүү, мах, цусанд тулгуурласан хүнс хэрэглэдэг, мал сүрэгтээ бүхнээ даатгасан Туркана гэр бүлүүдэд онцгой давуу тал болдог.
Хэдхэн мянган жилд дасан зохицсон өөрчлөлт
STC1-ийн дасан зохицсон хувилбар нь ойролцоогоор 5,000–8,000 жилийн өмнө энэ бүс нутагт түгээмэл болсон нь цөлжилт эрчимжиж байсан цаг үетэй давхцаж байна. Сонирхолтой нь, ижил хувьсал Зүүн Африкийн өөр нэгэн нүүдэлчин бүлэг болох Дасанах хүмүүст бие даан гарч ирсэн нь байгаль орчны дарамт генийн хувьслыг хэрхэн хурдасгадагийг нотолжээ.
Филипп Мессер хэмээх дэд профессорын хэлснээр:
“Энэ бол маш хүчтэй сонгон шалгарлын илрэл. STC1 генийг тээгч эмэгтэйчүүд 5% илүү хүүхэдтэй болох магадлалтай гэж бид тооцоолсон. Энэ мэт өчүүхэн зөрүү ч үе дамнан ноёрхож чадна.”
Соёл ба генийн хамтран хувьсал
Туркана хүмүүсийн амьдралын хэв маяг — нүүдэллэх, сүрэгтэйгээ хамт амьдрах, уургийн өндөр агууламжтай хүнс хэрэглэх зэрэг нь зөвхөн соёл биш, мөн генийн хувьслын нэг хэсэг юм. Судлаачид энэ үзэгдлийг ген-соёлын хамтран хувьсал хэмээн нэрлэжээ. Мал аж ахуйн амьдрал нь усыг хадгалах, хаягдлыг зохицуулах чадвартай генийг илүү “үнэтэй” болгож, улмаар хүн амд тархах нөхцөл бүрдүүлсэн байна.
Хотын амьдралд нийцэхгүй болсон давуу тал
Туркана хүмүүс хотын орчинд нүүж ирэхэд эрүүл мэндийн асуудал гарч эхэлдэг. Уламжлалт уургийн хоол хүнс орчин үеийн боловсруулсан хүнсээр солигдож, хөдөлгөөний түвшин буурдаг. Ингэснээр өмнө нь ашигтай байсан генийн зарим шинжүүд нь одоо цусны даралт ихсэх, бөөрний өвчин, таргалалт зэрэг эрсдэлд хүргэж байна. Энэ нь хувьслын “урвуу зохицох” (mismatch) үзэгдлийн тод жишээ юм. Нэг орчинд ашигтай шинж нь өөр орчинд сөрөг нөлөөтэй болж хувирдаг.
Цөлд амьдрах чадвар бидэнд юу заадаг вэ?
Туркана хүмүүсийн туршлага нь хүн төрөлхтөн хувьслын хурдтай хариу үйлдэл үзүүлдэг ч зөвхөн байгаль орчны дарамт тогтвортой үед л дасан зохицдог гэдгийг сануулж байна. Орчин үеийн хотуудын хурдтай өөрчлөгдөж буй амьдралын хэв маяг нь бидний генийн дасан зохицох чадвараас хэтэрчээ.
Судалгааны баг тухайн орон нутгийн Туркана хэлээр шинжлэх ухааны үр дүнг тайлбарласан подкаст хүртэл бүтээж, орон нутгийн иргэдэд судалгааны утгыг ойлгомжтой, хүртээмжтэйгээр хүргэж буй нь онцлох үйлдэл юм.
Эх сурвалж: Earth.com
Судалгаа нийтлэгдсэн: Science сэтгүүл
