Эмэгтэйчүүд яагаад эрчүүдээс урт насалдаг вэ?
Эмэгтэйчүүд эрчүүдээс урт насалдаг нь дэлхий даяарх бараг бүх соёл, үндэстэнд нийтлэг ажиглагддаг үзэгдэл. Гэхдээ энэ нь зөвхөн хүний нийгэмд хязгаарлагдахгүй. Хөхтөн амьтад, шувууд, тэр бүү хэл хортон шавьжууд ч хүртэл ижил хандлагыг харуулдаг. Тэгвэл энэ зүй тогтлыг юу тайлбарлаж чадах вэ?
Хариулт нь эмнэлгийн үйлчилгээ, хооллолт төдий зүйл биш. Харин хромосомын бүтэц, хосоо олохын төлөөх өрсөлдөөн, эцэг эхийн үүрэг, дархлааны систем, эволюцийн замнал зэрэг гүнзгий хүчин зүйлс нөлөөлдөг болохыг шинжлэх ухаан илрүүлээд байна.
Хөхтөн амьтад дунд эмэгтэйчүүд урт насалдаг
Хөхтөн амьтдын дунд эмэгтэйчүүд эрчүүдээс дунджаар 13 хувиар илүү урт насалдаг байна. Харин шувуудын хувьд эсрэгээр эрэгтэй шувууд эмэгтэй шувуудаас дунджаар 5 хувиар илүү насалдаг. Энэ нь хүйсийн амьдрах хугацааны ялгаа нь биеийн хэмжээ, хүч чадлаас бус, харин тухайн зүйл хэрхэн хувьсан өөрчлөгдөж, амьд үлдэх, үржих, хүүхдээ өсгөх механизмаас ихээхэн шалтгаалж байгааг харуулж байна.
Хромосомын давхар хуулбар хамгаалалт болж өгдөг
Генетикийн түвшинд эмэгтэй хөхтөн амьтад хоёр X хромосомтой байдаг нь тэдэнд хортой мутациас давхар хамгаалалт болж өгдөг. Харин эрэгтэйчүүд нэг X, нэг Y хромосомтой тул ийм давхарлалгүй байдаг. Шувуудын хүйсийн систем өөр: эрэгтэй нь ZZ, эмэгтэй нь ZW хромосомтой. Иймээс шувууны ертөнцөд эрэгтэй нь урт насалдаг нь ойлгомжтой. Гэхдээ байгаль нь үргэлж дүрмийг дагадаггүй.
Жишээлбэл, махчин шувуудын хувьд том биетэй эмэгтэй нь илүү удаан амьдрах тохиолдол олон байдаг.
Хосоо олох өрсөлдөөн амьдралыг богиносгодог
Эрэгтэй амьтад ихэвчлэн хосоо олохын төлөө ширүүн өрсөлдөөнд ордог. Тэд илүү том биетэй, булчинлаг, хүчирхэг эвэр, соёотой байхаар хувьссан ч энэ нь тэдний амьдралыг богиносгох шалтгаан болдог. Ийм “шагнал”-ын төлөөх тэмцэл нь эрчүүдийн эрч хүчийг шавхан, гэмтэх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
Харин шувуудын ертөнцөд олон зүйлүүд нэг хостой амьдардаг тул ийм ширүүн өрсөлдөөн бага. Үүний үр дүнд эрэгтэй шувууд илүү тайван амьдралтай, удаан насалдаг.
Ээжүүдийн амьдрал үр хүүхдээс хамаардаг
Эмэгтэй хөхтөн амьтад голдуу хүүхдээ тээж, төрүүлж, хамгаалж, сургах үүрэгтэй. Ээжийн амьдрал үр хүүхдийн амьд үлдэх боломжийг нэмэгдүүлдэг тул байгаль тэднийг илүү урт наслуулах чиглэлд “сонгож” ирсэн байдаг. Сармагчин, заан зэрэг амьтдын хувьд энэ хандлага тод ажиглагддаг — ээжүүд урт насалснаар хүүхдүүд нь бие даах хүртлээ хамгаалагдсан орчинд өсдөг.
Амьтны хүрээлэнгийн амьдрал ч ялгааг өөрчилдөггүй
Амьтны хүрээлэнд амьтад махчинд бариулах аюулгүй, хоол хүнс, эмнэлгийн тусламж тогтвортой байдаг ч хүйсийн ялгаа бүрэн арилдаггүй. Эмэгтэй хөхтөн амьтад урт насалсан хэвээр, харин шувууны хувьд эрэгтэй нь давамгай хэвээр байдаг. Хүн төрөлхтөн ч мөн энэ загварыг дагадаг.
Дархлааны ялгаа – Хос иртэй сэлэм
Эмэгтэйчүүдийн дархлаа илүү хүчтэй байдаг. Энэ нь халдварт өвчнөөс хамгаалдаг ч заримдаа аутоиммун өвчний эрсдэл нэмэгддэг. Харин эрчүүд сул дархлаатай ч аутоиммун өвчнөөр бага өвддөг. Энэ ялгаа нь хүйсийн амьд үлдэх хугацаанд дахин нэг нэмэлт хувьсагч болж өгдөг.
Хүмүүс ч эволюцийн энэ хандлагыг дагадаг
Орчин үеийн анагаах ухаан, нийгмийн өөрчлөлт эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн насжилтын зөрүүг багасгаж байгаа ч энэ ялгаа бүрэн арилж чадахгүй. Хромосом, дархлаа, өрсөлдөөн, эцэг эхийн үүрэг зэрэг нь бүх зүйлд нөлөөлдөг.
Шинжлэх ухаан хөгшрөлтийг хувь хүний асуудал гэж биш, харин эволюцийн үр дагавар гэдгийг улам бүр тодотгож байна. Бидний амьдралын замнал, хүйсийн ялгаа нь сая сая жилийн туршид байгаль дэлхийн “зохиосон” загвар гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
Эх сурвалж: Science Advances, Earth.com
