Суралцахуйн нууц эсийн түвшинд нээгдлээ: Бидний ой санамж зөвхөн тархинд хадгалагддаггүй байж болзошгүй
Ой тогтоолтын талаарх бидний уламжлалт ойлголт дахин тодорхойлогдож байна. Нью-Йоркийн их сургуулийн эрдэмтдийн явуулсан шинэ судалгаагаар, ой санамжийг хадгалах болон боловсруулах чадвар нь зөвхөн мэдрэлийн эсүүдэд хамааралтай бус, харин хүний биеийн бусад төрлийн эсүүдэд ч оршиж болохыг харуулжээ.
Ой тогтоолтын хуваарьт хэмнэлийн нөлөө
Эрдэмтэд аль хэдийн баталсанчлан, олон удаагийн богино давтамжтай давталт нь нэг удаагийн урт хичээлээс илүү үр дүнтэй байдаг. Үүнийг “spacing effect” буюу мэдээлэл хуваарилан тогтоох нөлөө гэж нэрлэдэг бөгөөд мэдрэлийн судалгаанд дахин дахин батлагдсан байдаг. Харин энэхүү шинэ судалгаагаар, энэхүү нөлөө зөвхөн мэдрэлийн эсүүдэд бус, жирийн эсүүдэд ч илэрч байгаа нь тогтоогдсон нь шинжлэх ухаанд томоохон ололт болж байна.
Тухайлбал, судалгаанд ашигласан мэдрэлийн бус хүний эсүүдэд тодорхой химийн дохиоллыг богино хугацаанд, зохион байгуулалттайгаар, дөрвөн удаа илгээхэд, нэг удаагийн хүчтэй дохионоос илүү хүчтэй, удаан үргэлжилсэн генийн идэвхжил үүсжээ.
Эсийн түвшний “суралцах” механизм
Эрдэмтэд эдгээр эсүүдэд мэдээлэл дамжуулж буй процессыг ажиглахын тулд, ген идэвхжих үед богино хугацаанд гэрэлтдэг тусгай “репортер” уургийг оруулсан байна. Энэхүү гэрэлтэлт нь эсийн дотор ямар молекулын үйл явц өрнөж байгааг шууд илтгэх “амьд онооны самбар” болжээ.
Судалгаанд ашигласан хоёр гол молекул бол форсколин ба TPA юм. Эдгээр нь уураг киназ A (PKA) болон уураг киназ C (PKC)-г идэвхжүүлж, улмаар ой тогтоолттой холбоотой CREB уургийн үйл ажиллагааг өдөөдөг байна. CREB нь тархины эсүүдэд ой тогтоох үндсэн уураг гэж тооцогддог бөгөөд түүнийг ийнхүү жирийн эсүүдэд ажигласан нь эрдэмтдийн анхаарлыг татжээ.
Ой тогтоолт зөвхөн тархинд биш
Судалгаагаар тархины эсүүдтэй адил, бусад төрлийн эсүүд ч мэдээллийг хүлээн авч, хадгалахдаа дохионы хэмжээ төдийгүй хуваарилалт, хэмнэлд үндэслэн хариу үйлдэл үзүүлдэг болох нь тогтоогдсон. Тухайлбал, хэд хэдэн богино сигналуудыг богино завсарлагаар илгээхэд генийн идэвхжил илүү хүчтэй, илүү удаан үргэлжилдэг байна.
Энэ үзэгдэл тархины ой тогтоолтод чухал үүрэг гүйцэтгэдэг ERK хэмээх уургаар дамжин хэрэгждэг болох нь тогтоогджээ. Харин CREB эсвэл ERK-ийн үйл ажиллагааг тасалдуулахад тухайн “spacing effect” алдагдаж байв. Энэ нь эдгээр уургуудын үүрэг бүх эсэд түгээмэл хамаарч болохыг харуулсан чухал нотолгоо юм.
Бодит амьдрал дахь хэрэглээ ба ач холбогдол
Энэ нээлт нь “суралцах” гэдэг ойлголтыг зөвхөн тархины чадамж бус, харин эсийн молекул түвшинд өргөнөөр оршдог үндсэн зарчим болохыг илтгэнэ. Эсүүд бол зөвхөн асаах/унтраах механизм бүхий нэгжүүд биш – тэд дохионы хэмнэл, завсар, давтамжийг ялгаж таньж, түүгээрээ шийдвэр гаргах чадамжтай аж.
Энэ ойлголт нь эмнэлгийн практикт ч хэрэглээтэй. Жишээ нь, эмчилгээний тунг нэг удаа өндөр хэмжээгээр өгөхийн оронд, зохион байгуулалттай давтамжтайгаар бага хэмжээгээр өгөх нь эсийн хувьд илүү үр дүнтэй хариу урвалыг өдөөж болно. Иймд тунгаас гадна хугацааны хуваарь нь эмчилгээний үр нөлөөнд онцгой чухал үүрэгтэй байх боломжтой.
Дүгнэлт
Энэ судалгаа нь ой тогтоолт болон суралцахуйн талаарх ойлголтыг өргөжүүлэн тэлж, бүх эсүүд суралцах болон мэдээлэл хадгалах чадвартай байж болзошгүйг харууллаа. Нью-Йоркийн их сургуулийн судалгааны ахлагч Николай В. Кукушкин хэлэхдээ:
“Суралцах ба ой тогтоох үйл явцыг бид үргэлж тархитай холбон ойлгодог байсан. Харин бидний судалгаа энэ үзэгдэл бусад эсүүдэд ч хамааралтай болохыг илтгэж байна” хэмээн онцолжээ.
Энэхүү шинэ ойлголт нь ой тогтоолтын загварыг дахин тодорхойлохоос гадна, ухаалаг эмчилгээний хуваарь төлөвлөх, эсийн танин мэдэхүйн судалгааг өргөжүүлэх суурь үндэс болох магадлалтай.
🔬 Судалгааны бүрэн эхийг Nature Communications сэтгүүлд нийтэлжээ.
