Лабораторид ургуулсан, вандуйн хэмжээтэй “мини тархи” (organoid) ашигласан шинэ судалгаа шизофрени болон хоёр туйлт эмгэгтэй холбоотой мэдрэлийн идэвхийн онцлог хэв шинжийг ялган таньж болохыг харууллаа. Энэхүү арга нь амьд хүний тархинд шууд оролцолгүйгээр тархины “холболт” ба дохиоллын өөрчлөлтийг турших боломж олгодог.
Судалгааг АНУ-ын Johns Hopkins University-ийн баг Биоанагаахын инженер Энни Катуриа тэргүүлэн хийжээ. Шизофрени, хоёр туйлт эмгэгийн онош нь өнөөдөр голчлон клиникийн шинж тэмдэгт тулгуурладаг бөгөөд найдвартай биомаркер (биологийн хэмжүүр) хомс байдаг тул илүү “объектив” лабораторийн шалгуур боловсруулах нь чухал гэж судлаачид үзсэн байна.
Тэд 24 сайн дурын оролцогчоос авсан арьс, цусны эсийн дээжээр гурван бүлгийн органойд ургуулсан: шизофренитой, хоёр туйлт эмгэгтэй, мөн ямар нэг сэтгэцийн оношгүй хүмүүс. Органойдууд ойролцоогоор 3 мм хэмжээтэй бөгөөд тархины өндөр түвшний танин мэдэхүйн үйл ажиллагаанд (төлөвлөх, шийдвэр гаргах зэрэг) чухал үүрэгтэй префронтал кортексийн нейроны төрлүүдийг хөгжүүлсэн байна.
Эдгээр органойдыг микрочип дээр байрлуулж, мэдрэлийн цахилгаан идэвхийг олон мэдрэгчээр хэмжин, машин сургалтын аргаар нейронуудын харилцааны хэв маяг дахь ялгааг тодруулжээ. Үр дүнд нь шизофрени болон хоёр туйлт эмгэгт тус тус онцгой нейроны идэвхийн “гарын үсэг” ажиглагдаж, органойд үүсгэсэн эсийн эх үүсвэрийг 83%-ийн нарийвчлалтай ангилсан байна.
Органойдуудад цахилгаан өдөөлт өгч “идэвхтэй” горимд оруулахад ангилалтын нарийвчлал 92% болж өссөн нь тархи ажиллаж байгаа нөхцөлд ялгарах хэв шинж илүү тод харагдаж болохыг示гэжээ. Судлаачдын тайлбарласнаар энэ нь Паркинсоны өвчинд допамины өөрчлөлт зэрэг хэмжигдэхүйц биологийн үзүүлэлтээр онош дэмжих боломж харьцангуй тод байдагтай адил, сэтгэцийн эмгэгүүдийн хувьд ч хэмжилтэд суурилсан ялгалт хөгжүүлэх чиглэлд нэг алхам болж магадгүй юм.
Гэхдээ органойд нь хүний бодит тархинаас хавьгүй энгийн бүтэцтэй, бүрэн үйл ажиллагааг дуурайхгүй тул илэрсэн хэв шинжүүдийг амьд хүний тархины өгөгдөлтэй хэр зэрэг нийцэхийг цааш нягтлах шаардлагатай. Ирээдүйд ийм органойд дээр эмийн нөлөөг туршиж, аль концентраци нь нейроны идэвхийг “эрүүл” төлөвт ойртуулахыг урьдчилан шалгах боломжийг ч судлаачид зорьж байна.
