Антарктидын Туайтес мөсөн голын аюултай байдал
Антарктидын баруун хэсэгт орших Туайтес мөсөн гол нь өргөнөөрөө 128 км хүрдэг бөгөөд дэлхийн хамгийн өргөн мөсөн гол юм. Хэрэв энэ мөсөн гол бүрэн нурвал дэлхийн далайн түвшинд ихээхэн нөлөөлж болзошгүй. Иймээс эрдэмтэд энэ мөсөн голын үйл явцыг ойлгохын тулд цаг хугацаатай уралдан ажиллаж байна.
Эрдэмтэд мөсөн голын томоохон хэсгүүдийг холбосон мөсөн тавцангийн хагарал, цууралтыг судлах шинэ арга боловсруулжээ. Эдгээр мөсөн тавцан нь далайд хөвж байдаг ч эх газарт бэхлэгдсэн байдаг. Хэрэв тэдгээр нь хагарч нурвал, ард нь байгаа мөсөн голын хайлалт хурдасдаг.
Туайтес мөсөн голын аюултай байдал
NASA-гийн олон жилийн хиймэл дагуулын мэдээллийг ашиглан судлаачид Антарктидын мөсөн давхаргын босоо хагаралд анхаарлаа хандуулжээ. Энэ мөсөн давхарга нь дэлхийн хамгийн том нь боловч жил бүр 136 тэрбум тонн мөс алдаж байна. Судлаачид Туайтес мөсөн голын чухал хэсэг болох Туайтес мөсөн тавцанд анхаарлаа хандуулжээ.
Туайтес мөсөн гол нь далайн түвшинг 3.3 метр хүртэл нэмэгдүүлэх боломжтой тул “Сүйрлийн мөсөн гол” гэж нэрлэгддэг. Энэ мөсөн тавцан нь мөсөн голыг далайд урсахаас сэргийлдэг чухал үүрэгтэй. Хэрэв энэ тавцан нурвал, мөсөн голын хурдан хайлалт эхлэх аюултай.
Хагарал үүсэх үйл явцыг дахин бодож үзэх нь
Пенн Стэйт Их Сургуулийн судалгааны баг хагарал хэрхэн үүсэж, хөгждөг талаар шинэ аргачлал боловсруулжээ. Судалгааны хамтран зохиогч, газарзүйн профессор Шужиэ Вангийн хэлснээр, хагарал нь уламжлалт загваруудаас илүү нарийн төвөгтэй байдаг бөгөөд одоо байгаа загварууд хангалтгүй байна гэжээ. Туайтес мөсөн тавцан нь маш тогтворгүй бөгөөд хурдан өөрчлөгддөг, гадаргуу нь ихээхэн хагарсан, мөс нь хурдан урсдаг.
Судлаачид үүнийг мөсөн голын үлдсэн хэсгийг задрахаас хамгаалдаг сүүлчийн саад гэж үздэг. Судалгааны хамтран зохиогч, Пенн Стэйт Их Сургуулийн профессор Ричард Аллейгийн хэлснээр, мөсөн тавцан хагарч унасан ч дахин ургадаггүй гэдгийг онцолжээ. Шинэ судалгаа нь эдгээр хагарал хэзээ үүсэхийг илүү сайн таамаглах боломжийг олгож байна.
Мөсөн хагаралтын өндөр нарийвчлалтай дүрслэл
Судалгааны баг NASA-гийн ICESat-2 хиймэл дагуулын мэдээллийг ашиглан мөсөн тавцангийн бүтцийн өөрчлөлтийг баримтжуулжээ. Энэ хиймэл дагуул нь 2018-2024 оны хооронд мөсний өндөр, далайн түвшин болон бусад дэлхийн шинж чанаруудыг нарийвчлалтай хэмжсэн байна. Судлаачид хиймэл дагуулын мэдээллийг шинжлэх хоёр шатлалт шинэ үйл явц боловсруулсан бөгөөд энэ нь мөсөн хагаралтын өндөр нарийвчлалтай дүрслэлүүдийг бий болгох боломжийг олгожээ.
Шужиэ Вангийн өмнө нь боловсруулсан алгоритмыг ашиглан судлаачид хагарал хэрхэн үүсэж, хөгждөгийг илүү сайн харах боломжтой болсон байна.
Антарктидын мөсөн голын тогтворгүй байдал
Судалгааны үр дүнгээс харахад Туайтес мөсөн тавцангийн зүүн хэсэгт хагарал илүү их үүсэж байгаа бол баруун хэсэг нь илүү тогтвортой байна. Энэ ялгааны шалтгаан одоогоор тодорхойгүй байгаа ч судлаачид хэд хэдэн хүчин зүйлийг дурдаж байна. Үүнд өвлийн дулаан температур, далайн мөсний хэмжээ багасах, тавцангийн доорх далайн урсгалын өөрчлөлт зэрэг орно. Цаашид судалгаа хийх шаардлагатай байна.
Хагарал тархах тусам мөс илүү хурдан урсдаг. Антарктидад энэ нь илүү олон хагарал үүсгэж, тогтворгүй байдлыг нэмэгдүүлдэг бөгөөд энэ нь мөсөн голын зарим хэсгийг эргэж буцалтгүй болгох аюултай.
Шужиэ Вангийн хэлснээр, хэрэв Туайтес мөсөн гол маш тогтворгүй болвол сүйрлийн үр дагавартай байх болно гэж үзэж байна. Энэ нь юу өөрчлөгдөхийг судлах чухал газар юм.
Алдагдсан мөсөн голоос суралцах нь
Энэ судалгаа нь 2023 онд Шужиэ Вангийн удирдсан Ларсен Б мөсөн тавцангийн судалгаанд үндэслэсэн бөгөөд энэ тавцан 2002 онд нурсан юм. Энэ тавцан нь 3,250 км² талбайтай байсан бөгөөд олон жилийн турш дулаан агаар, далайн температурын улмаас суларсны дараа ердөө таван долоо хоногийн дотор нуржээ.
Тухайн үед загварууд анхааруулах дохиог барьж чадаагүй байсан бол одоо шинэ аргачлалаар судлаачид эдгээр хагарал хэзээ, хаана үүсэхийг илүү сайн таамаглах боломжтой болжээ. Хуучин арга барилууд онол дээр ихээхэн тулгуурлаж байсан бол шинэ систем нь илүү нарийвчлалтай загваруудад ашиглах боломжтой ажиглалт, өгөгдлийг санал болгож байна.
Цаашид болон ирээдүйн судалгааг дэмжихийн тулд судалгааны хамтран зохиогч, газарзүйн докторын зэрэг горилогч Жэнгруй Хуан 40 гаруй Антарктидын мөсөн тавцангийн хиймэл дагуулын өгөгдлийг цуглуулжээ. Энэ өгөгдлийн сан нь хагаралтын байршил, гүнзгийрлийн 3D мэдээллийг агуулдаг бөгөөд мөсний динамикийг ойлгохыг зорьж буй эрдэмтдэд үнэтэй нөөц болох юм.
Энэхүү өгөгдлийг нээлттэй нөөц болгон хуваалцсанаар судлаачид нээлтүүдийг хурдасгаж, таамаглалыг нарийвчлахыг зорьж байна. Судлаачид мөн Туайтес шиг том мөсөн голууд үргэлжлэн нурвал ямар эрсдэлтэй болохыг дэлхий нийтэд илүү сайн ойлгуулахыг зорьж байна.
Энэхүү судалгаа нь Journal of Geophysical Research Earth Surface сэтгүүлд нийтлэгдсэн байна.
Эх сурвалж: www.earth.com
