Хоол сайн идсэний дараа ч амттан идмээр санагдах нь “өөр нэг ходоод” бий гэсэн үг биш. Анатомийн хувьд тусдаа тасалгаа байхгүй ч энэ мэдрэмж нь ходоодны уян суналт, гэдэс‑тархины дохиолол, мөн шагнал‑таашаалтай холбоотой тархины механизм зэрэг хэд хэдэн хүчин зүйлийн нийлбэр гэж анатомичид тайлбарладаг.
Юуны өмнө ходоод тогтмол хэмжээтэй “уут” биш. Хоол идэж эхлэхэд ходоодны гөлгөр булчин сулран багтаамжаа нэмэгдүүлдэг “gastric accommodation” гэж нэрлэдэг физиологийн үйл явц явагддаг. Үндсэн хоол их, хүнд үед ходоод дүүрч тэлэгдсэн мэт мэдрэмж төрдөг ч зайрмаг, мусс зэрэг зөөлөн, чихэрлэг хоол механик боловсруулалт бага шаарддаг тул ходоодны “ажиллагааны ачаалал” харьцангуй нэмэгдэхгүйгээр түр багтаамж гарч болох нь бий.
Амттан идэх хүслийн том хэсгийг тархины шагнал‑таашаалын систем өдөөдөг. Судалгааны өгүүллүүдэд үүнийг “hedonic hunger” буюу бие физиологийн өлсгөлөн биш, харин таашаал, тайвшралын төлөө идэх хүсэл гэж тодорхойлдог. Ялангуяа чихэрлэг амт нь мезолимбик допамины системийг идэвхжүүлж, идэх сэдлийг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ цадсан дохиог хэсэг хугацаанд “сулруулах” хандлагатай.
Мөн “sensory-specific satiety” буюу нэг төрлийн амт, үнэр, бүтэцтэй хоолыг үргэлжлүүлэн идэх тусам тархины хариу урвал буурч, сонирхол нь багасдаг үзэгдэл нөлөөлнө. Үндсэн хоолноос огт өөр амт‑үнэр‑бүтэцтэй (чихэрлэг, исгэлэн, кремлэг) амттан гарч ирэхэд “шинэ өдөөлт” болж, идэх сонирхлыг дахин сэргээдэг. Иймээс үндсэн хоолоо гүйцээж чадахааргүй санагдсан хүн ч амттанд “багахан зай” олдох нь элбэг.
Амттан ходоодноос гэдэс рүү шилжих явц ч ялгаатай. Уураг, өөх тос ихтэй хоолтой харьцуулахад чихэрлэг, нүүрс ус давамгай хоол ходоодноос хурдан хоосрох хандлагатай бөгөөд эхний шатны боловсруулалт нь харьцангуй бага шаарддаг тул “хөнгөн орж байгаа” мэт мэдрэмж төрүүлж болно.
Цадалтын мэдрэмж шууд тогтдоггүй нь бас чухал. Гэдэс‑тархины дохиололд оролцдог холецистокинин, GLP‑1, peptide YY зэрэг дааврын түвшин аажмаар өсөж, тогтвортой цадах мэдрэмж үүсэхэд ихэвчлэн 20–40 минут шаарддаг гэж судалгаанд дурддаг. Энэ завсарт амттан сонгох шийдвэр гарчихдаг тул шагналын системийн нөлөө давамгайлах боломжтой.
Нийгэм‑сэтгэлзүйн нөхцөлд амттан идэх магадлал нэмэгддэг талаар ажиглалтын судалгаанууд тогтмол мэдээлдэг. Баяр ёслол, хамт олны зоог, “амттан бол шагнал” гэх хүүхэд наснаас тогтсон хүлээлт зэрэг нь амттанд чиглэсэн урьдчилсан таашаал, идэх зан үйлийг өдөөдөг.
