Одон орон судлаачид 12 тэрбум жилийн өмнөх асар том дэлбэрэлтийг илрүүллээ

Оддын амьдрал, үхлийг илрүүлэх шинэ арга зам: 12 тэрбум жилийн тэртээх сансрын дэлбэрэлтийг илрүүлжээ

Астрономичид урьд нь зөвхөн таамаг төдий байсан “хурдан рентген шилжилтүүд” (Fast X-ray Transients, FXTs) хэмээх үзэгдлийг алсын галактикаас шууд ажиглаж, оддын амьдрал, үхлийн явцыг ойлгох шинэ боломжийг нээж байна.

FXTs нь ердөө хэдхэн минут үргэлжлэх өндөр энергийн рентген туяаны гэнэтийн дэлбэрэлтүүд бөгөөд тэдгээрийн гарал үүсэл нь олон жил нууцлаг хэвээр байсан. Харин Хятадын “Эйнштейн Проб” хэмээх шинэ рентген сансрын дуран EP240315A нэртэй нэгэн FXT-ийг 12 тэрбум жилийн тэртээгээс ирсэн гэрлээр дамжуулан илрүүлжээ.

Радбауд их сургуулийн судлаач Питер Жонкер “Бид эдгээр онцгой дэлбэрэлтүүдийн талаар удаан хугацаанд мэдэж байсан ч одоо тэдгээрийг бараг бодит цагт ажиглах боломжтой боллоо” хэмээв. Энэхүү FXT нь 2024 оны 1-р сарын 9-нд хөөргөсөн Эйнштейн Пробоор илэрсэн анхны үзэгдлүүдийн нэг байсан бөгөөд одоогоор ижил төрлийн 20 гаруй үзэгдлийг судлаад байгаа аж.

FXTs нь GRBs буюу гамма туяаны дэлбэрэлтүүдтэй төстэй өндөр энергийн үйл явц бөгөөд ихэвчлэн аварга од хар нүх болон хувирч буй үед үүсдэг. Гэхдээ тэдгээрийг урьд нь зөвхөн архивын өгөгдлөөс хэт оройтож олдог байсан тул гарал үүслийг нь тогтоох боломж хязгаарлагдмал байжээ.

Харин EP240315A үзэгдлийг Чилийн “Маш том дуран” (Very Large Telescope), Испанийн “Гран Телескопио Канариас” болон ATLAS оптик дурангийн системийн тусламжтайгаар нарийн байрлалтай нь хамтад нь судалж чадсан юм. Судалгаагаар уг FXT нь хэт бага нягттай орчинд, устөрөгчийн дутагдалтай бүсэд болсон нь тогтоогджээ.

Судалгааны багийн гишүүн Эндрю Леван “Энэ дэлбэрэлт нь ердөө хэдхэн секундэд Нар бүх амьдралынхаа туршид гаргах хэмжээнээс илүү их энерги ялгаруулсан” гэж мэдэгдсэн бөгөөд гэрэл нь бидэнд хүрэхэд 12 тэрбум жил зарцуулсан байна.

Ийнхүү FXTs нь зөвхөн оддын үхлийг илэрхийлэхээс гадна орчлон ертөнцийн ионжуулалтын үйл явцад чухал үүрэг гүйцэтгэж магадгүйг ч харуулжээ. Францын Цөмийн эрчим хүчний комиссын судлаач Андреа Саккарди “Манай ажиглалтууд FXT-ийн хэт ягаан туяа нь орчлонг ионжуулахад нөлөөлж байж болзошгүйг харуулж байна” гэж дурдсан байна.

Эцэст нь, судлаач Саманта Оатес “Эйнштейн Проб нь эдгээр түр зуурын рентген үзэгдлийг илрүүлэх, тэдгээрийн зан үйлийг судлах цоо шинэ боломжийг нээж өглөө” хэмээн онцлон тэмдэглэжээ.

Энэхүү судалгаа нь 2025 оны 8-р сарын 19-нд Nature Astronomy сэтгүүлд хэвлэгдсэн байна.

Эх сурвалж:

Astronomers trace massive cosmic explosion back 12 billion years. ‘This is the most distant event where we can directly see light escaping from around stars’

Astronomers used the Einstein Probe to track a powerful blast of X-rays back to its source in the early universe.