Эрт үед дайнд хамгийн чухал зүйл нь армид хэдэн морь, цэрэг байгаагаар хэмжигддэг байв. Харин түүнээс хойш их буу, дарьны нөөц гол хүчин зүйл болсон. Эхний дэлхийн дайн усан онгоцоор өрнөсөн бол хоёр дахь нь агаарт явагдсан. Түүнээс хойш улс орнууд сөнөөгч онгоцны флотдоо асар их хөрөнгө зарцуулсаар ирсэн. Учир нь өнөөг хүртэл эдгээр онгоцууд нь орчин үеийн хамгийн чухал зэвсэг хэвээр байна. Бидэнд цөмийн бөмбөг, шумбагч хөлөг онгоц байгаа ч сөнөөгч онгоц нь цэргийн хамгийн олон талын зориулалттай хэрэгсэл юм.
Зарим онгоц дэлхийн хамгийн хурдан байхаар бүтээгдсэн бол зарим нь газрын дайралтад, зарим нь уян хатан маневр хийх чадвартайгаар зохион бүтээгдсэн. Мөн зарим нь зүгээр л түүхэн, домогт загварууд байдаг. Гэвч өнгөрсөн зуунаас хойш эдгээр онгоц болон тэдгээрийн чухал эд ангиудыг үйлдвэрлэх чадвар цөөн хэдэн их гүрнүүдийн гарт төвлөрөх болсон нь асуудал дагуулж эхэлжээ. Өнөөдөр холбоотон тань маргаашийн дайсан болох магадлалтай үед таны сөнөөгч онгоц тэдний хяналтад байх нь эрсдэлтэй.
Иймээс геополитикийн нөхцөл байдал өөрчлөгдөхийн хэрээр олон улс энэ чиглэлд өөртөө хангалттай байхаар шийдвэр гаргасан. Ингээд өөрсдийн сөнөөгч онгоцыг бүтээдэг 13 орныг танилцуулж байна.
АНУ
Сөнөөгч онгоцны зах зээлд ноёлж буй улс бол яах аргагүй АНУ. Өргөн тархсан ойлголтоос ялгаатай нь БНХАУ сөнөөгч онгоцны тоогоор АНУ-ыг давсан гэж үзэх үндэсгүй. Энэхүү нийтлэлийг бичиж байх үед АНУ хамгийн багадаа XXX ширхэг сөнөөгч онгоцтой юм. Түүнчлэн АНУ зургаа дахь үеийн сөнөөгч онгоцныхоо хөдөлгүүрийг аль хэдийнэ хөгжүүлж эхэлсэн бөгөөд бусад улс орнууд 4 эсвэл 4.5 үеийн загвартайгаа хязгаарлагдсан хэвээр байна.
Өнгөрсөн хугацаанд АНУ дэлхийд F-4, F-15, F-16, F-18, F-22 Raptor, F-35 зэрэг өндөр хүчин чадалтай онгоцуудыг танилцуулсан. Lockheed Martin, Northrop Grumman, General Dynamics, Boeing, BAE Systems зэрэг дэлхийд нэр хүндтэй сөнөөгч онгоцны болон зэвсэг үйлдвэрлэлийн компаниуд бүгд АНУ-д төвтэй.
Эдгээр компаниуд экспортын чиглэлээр амжилттай бизнесийн загвар бий болгож чадсан. Сонирхолтой нь, АНУ олон төрлийн онгоцоо бусад улсуудад экспортолж байгаа ч F-22 Raptor загварыг нэг ч оронд зарж байгаагүй. Экспорт маш амжилттай өрнөсний үр дүнд өнөөдөр Ойрх Дорнодод Европоосоо илүү олон F-15 байршиж байна. Northrop компани мөн саяхан B-2 Spirit онгоцны залгамж халаа болох дараагийн үеийн нууц ажиллагааны B-21 Raider онгоцыг танилцуулсан. Нэг үгээр хэлбэл, сөнөөгч онгоцны ертөнцөд АНУ тэргүүлж буй байр сууриа хадгалсаар байна.
ОХУ
Хэдийгээр АНУ-ын түвшинд хүрэхгүй ч, ОХУ сөнөөгч онгоцны үйлдвэрлэлд хүчирхэг тоглогч хэвээр байна. Энэ уламжлал ЗХУ-ын үед эхэлсэн бөгөөд тухайн үед Mikoyan-Gurevich компани Германы технологийг ашиглан 1946 онд MiG-9 Fargo загварыг бүтээж байв. Энэхүү компани дараа нь MiG-15, MiG-21, MiG-25 Foxbat зэрэг дэлхийд алдартай олон онгоцыг зохион бүтээжээ.
Гэсэн ч Foxbat-ийн талаарх айдас 1976 онд Виктор Беленко өөрийн онгоцоороо Япон руу оргосны дараа буурсан. Тус онгоц техникийн хувьд хүлээлтээс доогуур байсан нь ил болсон юм. ЗХУ-ын нисэх хүчний салбарт нэр хүндтэй өөр компаниудад Туполев, Яковлев, Сухой, Илюшин багтдаг. 2000-аад оны эхээр ОХУ эдгээр компаниудыг нэгтгэн United Aircraft Corporation (UAC) гэх томоохон корпораци байгуулсан бөгөөд Сухой түүнд багтаж буй гол охин компаниудын нэг болжээ.
Сүүлийн жилүүдэд Сухой компани ОХУ-ын шинэ үеийн сөнөөгч онгоцуудыг хөгжүүлж байгаа. Тухайлбал, тэдний бүтээсэн Su-57 нь АНУ-ын F-15EX онгоцноос доогуур гүйцэтгэлтэй гэж үзэгддэг. Мөн 2025 онд үйлдвэрлэгдсээр байгаа онцлох загварууд нь маневр сайтай Su-35S болон олон үүрэгтэй Su-30MKI юм. ОХУ эдгээр технологио хөрш болон холбоотон Энэтхэгтэйгээ өргөн хэмжээнд хуваалцаж байна.
БНХАУ
АНУ болон ОХУ-ын араас БНХАУ буюу Ардын Бүгд Найрамдах Хятад Улс (PRC) хурдтайгаар дэвшиж байна. Сүүлийн жилүүдэд тус улсын бүтээсэн хамгийн алдартай онгоц бол Шэньян компанийн зохион бүтээж буй тав дахь үеийн сөнөөгч J-35 юм. Энэхүү онгоц F-35-ийн хуулбар мэт харагддаг бөгөөд олон хүн хооронд нь харьцуулдаг. Одоогоор бодит тулаанд энэ хоёрын аль нь илүү гэдэг нь хараахан батлагдаагүй ч онолын хувьд F-35 илүүрхэж буй.
Гэсэн ч БНХАУ үүгээр хязгаарлагдахгүй. Тус улс өөр олон онгоцыг бие даан зохион бүтээдэг. Тухайлбал, өнөө ч ашиглагдсаар буй хамгийн хуучны сөнөөгч онгоц болох F-5 (анхны нэр нь Dongfeng 101) нь мөн Шэньянд бүтээгдсэн. Хятадын хоёр гол онгоц үйлдвэрлэгч болох Шэньян ба Чэндү нь аль аль нь төрийн томоохон дэмжлэгтэйгээр ажилладаг.
Одоогийн байдлаар БНХАУ-ын бусад онцлох загваруудад J-20 “Mighty Dragon” буюу F-22-тэй өрсөлдөх зорилготой онгоц, мөн F-16-ийн өрсөлдөгч J-10C багтана. Үүнээс гадна тус улс Пакистантай хамтран JF-17 Thunder сөнөөгч онгоцыг судалж, зохион бүтээж, үйлдвэрлэсээр байна. Үүнийг бид дараагийн хэсэгт тусад нь авч үзэх болно.
Франц
Франц бол Европын хамгийн өндөр хөгжсөн эдийн засагтай орнуудын нэг бөгөөд энэ нь түүний цэргийн хүчин чадалд ч мөн адил илэрдэг. Цөмийн хөдөлгүүртэй агаарын хөлөг онгоцтой гурван улсын нэг гэдгээс гадна сөнөөгч онгоцны үйлдвэрлэлээр дэлхийд тэргүүлэгч орны тоонд ордог. Одоогийн байдлаар Францын гол “баярхал” бол Dassault Aviation компанийн бүтээсэн Rafale загвар юм. Энэхүү онгоцыг Францаас гадна дөрвөн өөр улс дэмжин ашиглаж байна.
Сүүлийн үед Энэтхэг, Пакистаны хилийн маргааны үеэр шинээр нийлүүлэгдсэн нэг Rafale онгоц алдагдсан нь батлагдсан. Гэхдээ Dassault компанийн гүйцэтгэх захирал уг онгоцыг харвасан биш, өөр шалтгаанаар устсан гэж мэдэгдсэн. Шинэ үеийн онгоц ийм байдлаар устах нь, ялангуяа онгоцоо олон улсад экспортлохоор зорьж буй Францын хувьд таатай зүйл биш.
Rafale-ын үзүүлэлтүүдэд Mach 1.6 (цагт 1,228 миль буюу 1,975 км) хурд, 1,150 миль (1,850 км) нислэгийн зай, минутанд 60,000 фут өгсөх чадвар, 50,000 фут (9.5 миль) өндөрт ажиллах чадвар ордог. Гэхдээ эдгээр нь албан ёсны тоо бөгөөд бодит чадамжийг олон нийт хэзээ ч бүрэн дүгнэж чадахгүй. Одоогийн байдлаар Rafale-ын үндсэн үнэ ойролцоогоор 90 сая ам.доллар ($90 сая ~ 310 тэрбум төгрөг) гэж мэдээлэгдэж байна.
Их Британи, Герман, Итали, Испани
1994 онд Их Британи нь Герман, Итали, Испани гэх гурван хөрш, холбоотнуудтайгаа хамтран дэлхийн хамгийн хүчирхэг сөнөөгч онгоцыг бүтээх зорилготой Eurofighter Typhoon төслийг эхлүүлсэн. Анхны хүргэлт 2003 онд албан ёсоор эхэлсэн бөгөөд өнөөг хүртэл нийт 680 гаруй захиалга хийгдээд байна. Шалгах болон үзүүлбэрийн зорилготой хэд хэдэн загварууд ч мөн бий.
Сүүлийн жилүүдэд Typhoon загварыг гадаадын зах зээлд, ялангуяа Ойрх Дорнодын орнуудад амжилттай экспортолж байна. Тухайлбал, 2021 онд Кувейт улсад, 2022 онд Катар улсад шинэ онгоц хүргэгдсэн. Албан ёсны мэдээллээр Typhoon нь минутанд 17,500 фут өгсөх чадвартай, Mach 2.0 (1,535 миль/цаг) дээд хурдтай, 55,036 фут өндөрт үйл ажиллагаа явуулж, 1,118 миль нислэгийн зайн чадамжтай.
Typhoon бол өндөр чадамжтай онгоц боловч тоон үзүүлэлтээр АНУ болон ОХУ-ын зарим загвараас арай хоцорч байгаа. Магадгүй энэ нь Их Британи, Итали хоёр аль хэдийн F-35 онгоцыг худалдан авч, Герман ч мөн тун удахгүй ижил алхам хийхээр төлөвлөж буй шалтгаан байж болох юм.
Швед
Швед улс эрт дээр үеэс хойш хоёр зүйлээрээ алдартай: IKEA-ийн тавилга, гайхалтай гүйцэтгэлтэй сөнөөгч онгоцууд. Уншигч таны хувьд сонирхолтой баримт бол Шведийн бүтээсэн JA-37 Viggen онгоц нь одоог хүртэл SR-71 Blackbird онгоцыг пуужингийн түвшинд онох чадвартай цорын ганц онгоц байсаар байна. Энэхүү домогт онгоцыг бүтээсэн компани бол бидний сайн мэдэх SAAB бөгөөд тус компани автомашин, далавчит пуужин, цэргийн өөр олон төхөөрөмжийг мөн үйлдвэрлэдэг.
Одоогийн байдлаар SAAB нь дээрх Viggen-ийн уламжлалыг үргэлжлүүлсэн JAS-39 Gripen хэмээх шинэ үеийн, олон зориулалттай сөнөөгч онгоцыг үйлдвэрлэж байна. Албан ёсоор батлагдаагүй ч JAS-39 онгоц нь 50,000 футын өндөрт нисэх чадвартай, 2,000 миль орчим зай туулах боломжтой бөгөөд Mach 2 буюу 1,535 миль/цагийн хурдтай гэж үздэг.
Gripen загвар нь C, D, E, F гэсэн дөрвөн үндсэн хувилбартай. C ба E нь ганц нисэгчтэй, харин D ба F нь хоёр суудалтай. Эхний хоёр загвар нь анх Шведийн дотоод хэрэгцээнд зориулагдсан бол E ба F хувилбарууд нь сайжруулалттай бөгөөд гадаад зах зээлд нийлүүлэгддэг. Одоогоор Gripen онгоцтой улсуудад Унгар, Перу, Чех, Бразил багтаж байна.
Энэтхэг
Дэлхийн хүн амын бараг дөрөвний нэгийг эзэлдэг ч Энэтхэг улсын батлан хамгаалахын төсөв нь олон улсын жишгээс харьцангуй бага байдаг — үүнд худалдан авах чадварын ялгаа ч багтсан. Гэсэн ч тус улс төрийн өмчит Hindustan Aeronautics Limited (HAL) компанийн хүрээнд өөрсдөө хэд хэдэн онгоц зохион бүтээж, үйлдвэрлэдэг.
Энэтхэгийн 100 хувь дотоодын боловсруулалттай цорын ганц сөнөөгч онгоц бол HAL Tejas юм. Энэхүү онгоц олон жилийн турш хөгжүүлэгдсэн бөгөөд анхны хүргэлт нь 2016 онд хийгдсэн. Гэсэн ч хөгжүүлэлтийн явцад олон тооны саатал гарсан ба өнөөдрийн байдлаар Энэтхэгийн Засгийн газраас нийт 83 ширхэг Tejas онгоц үйлдвэрлэх захиалга өгсөн бөгөөд HAL 2028 он гэхэд дуусгана гэж амласан.
Батлагдаагүй ч, урьдчилсан мэдээллээр Tejas нь 3,000 км (1,864 миль) нислэгийн зай, Mach 1.6 (1,228 миль/цаг) хурд, 15,000 метр буюу 49,212 фут өндөрт үйл ажиллагаа явуулах чадвартай. Энэхүү онгоц нь хамгийн шилдэг үзүүлэлттэй загвар биш ч, Энэтхэгийн зорилгод нийцсэн — хямд өртөгтэй, олон үүрэгтэй, олноор үйлдвэрлэх боломжтой сөнөөгч онгоц юм.
Tejas бол Энэтхэгийн үйлдвэрлэж буй цорын ганц онгоц биш. HAL нь мөн Sukhoi Su-30MKI болон Их Британийн BAE Systems компанийн бүтээл болох Hawk онгоцыг лицензийн дагуу угсарч, ашиглалтад оруулдаг. Сонирхолтой нь, BAE Systems 2020 оноос хойш Hawk загварын үйлдвэрлэлээ зогсоосон ч HAL өнөөг хүртэл үргэлжлүүлэн үйлдвэрлэж байна.
Пакистан
Энэтхэгтэй өрсөлдөж буй хөрш орон болох Пакистан өмнөд Азийн агаарын орон зайд давамгай байхын тулд Хятадтай хүч хавсран ажилласан. Ингэснээр тэд хамтран JF-17 Thunder загварыг зохион бүтээж, үйлдвэрлэх болсон юм.
Уг онгоцыг өмнө дурдсан Хятадын Chengdu Aircraft Corporation компани Пакистаны Aeronautical Complex (PAC)-тай хамтран бүтээж байгаа бөгөөд Пакистан дотооддоо Thunder-ийг үйлдвэрлэх боломжтой болсон. 2018 онд PAC нь JF-17-ийн Block II хувилбарыг үйлдвэрлэж эхэлсэн бөгөөд 2020 он гэхэд нийт 26 онгоц нийлүүлсэн — энэ нь сард нэг онгоц үйлдвэрлэсэнтэй дүйцэхүйц үр дүн байлаа.
Ийм өндөр төвшний онгоцыг анх удаа үйлдвэрлэж буй улсын хувьд олон улсын ажиглагчид олон жилээр хойшлох байх хэмээн таамаглаж байсан ч Пакистан үүнийг амжилттай давсан. JF-17 нь урьдчилсан мэдээгээр Mach 1.56 (1,200 миль/цаг) хурд, 2,163 миль нислэгийн зай, 50,000 футын өндөрт нисэх чадвартай.
Өмнөд Солонгос
Дэлхийн хамгийн цэргийнжсэн бүс нутагт, хойд талаараа дарангуй дэглэмтэй Хойд Солонгостой хил залгаа байдгаас үүдэн Өмнөд Солонгос улс батлан хамгаалахын салбарт ихээхэн хөрөнгө оруулалт хийдэг. Үүний нэг жишээ бол Солонгосын Korean Aerospace Industries (KAI) компанийн бүтээсэн KF-21 Boramae сөнөөгч онгоц юм.
KF-21 Boramae нь БНСУ-ын Агаарын цэргийн хүчинд (RoKAF) нийлүүлэгддэг анхны дотоодын сөнөөгч онгоц бөгөөд “Boramae” гэдэг нь солонгосоор “тэмцлийн шонхор” гэсэн утгатай. Уг онгоц нь олон үүрэгтэй загвар бөгөөд янз бүрийн цэргийн нөхцөлд ашиглах боломжтой.
Албан бус мэдээллээр KF-21 нь 54,000 фут өндөрт нисэх чадвартай, Mach 1.8 (1,381 миль/цаг) хурд, 1,726 миль нислэгийн зайтай. Энэ нь Солонгосын анхны бүрэн дотоодын сөнөөгч онгоц гэдгээрээ түүхэн ач холбогдолтой.
Сүүлийн үеийн мэдээгээр Арабын Нэгдсэн Эмират улс энэхүү төслийг дэмжихээр тохиролцсон нь Солонгосын шинэ онгоцны чадамжийг олон улс хүлээн зөвшөөрч буйн илрэл юм. Энэ нь АНУ-аас нийлүүлэгддэг F-35-оос өөр сонголтыг дэмжиж буй шийдвэр бөгөөд Солонгосын хувьд том дэвшил гэж үзэж болно.
Турк
Европ, Азийн уулзвар дээр орших Турк улс сүүлийн жилүүдэд дэлхийн худалдааны чухал зангилаа болон хөгжиж байгаа билээ. Одоогоор Турк улс нь 200 орчим F-16 Fighting Falcon сөнөөгч онгоцтойгоороо NATO-ийн гишүүн орнууд дундаа АНУ-ын дараа хоёрдугаарт бичигддэг. Үүгээр зогсохгүй, Турк 2028 он гэхэд нийлүүлэгдэх шинэ үеийн F-16 Viper Block онгоцноос 40 ширхэгийг захиалсан.
Гэсэн хэдий ч F-16 нь технологийн хувьд хуучирч эхэлсэн тул Турк улс 2019 онд өөрийн дотоод үйлдвэрлэлд тулгуурлах шийдвэр гаргаж, Turkish Aerospace Industries (TAI) компанид анхны үндэсний сөнөөгч онгоц болох TF Kaan-ыг бүтээх даалгавар өгсөн. Одоогийн байдлаар тус онгоц нь General Electric компанийн F110 турбофан хөдөлгүүрээр ажиллаж байгаа ч, ирээдүйд дотоодын хөдөлгүүрээр солих төлөвлөгөөтэй байна.
TF Kaan онгоцны үзүүлэлтүүд нь:
- Mach 1.8 (1,381 миль/цаг) дээд хурд
- 55,000 фут үйл ажиллагааны өндөр
- 1,988 миль нислэгийн зай
Турк улс энэ онгоцыг өөрийн F-16 флотыг орлох үндэсний хүчирхэг платформ болгохоор зорьж байна.
Япон
Япон улс хоёр дэлхийн дайны хүнд нөхцөлд нисэх онгоцны үйлдвэрлэлээ маш хурдан хөгжүүлсэн. Зөвхөн Дэлхийн хоёрдугаар дайнд Mitsubishi A6M Zero загвараас 10,000 гаруй, мөн Nakajima Ki-43 онгоцноос хэдэн мянгыг үйлдвэрлэж байв. Энэ технологийн туршлага дээр үндэслэн Япон улс өөрийн сөнөөгч онгоцны хөтөлбөрөө амжилттай эхлүүлсэн.
Өнөөдөр ч Mitsubishi компани сөнөөгч онгоц үйлдвэрлэсээр байгаа бөгөөд тэдний хамгийн танил бүтээл бол F-2 юм. Энэ нь General Dynamics-ийн F-16 загварыг үндэс болгож, General Electric-ийн F110 хөдөлгүүр бүхий загвар бөгөөд 29,605 фунт түлхэх хүч гаргадаг.
F-2-ийн үзүүлэлтүүд:
- Mach 1.7 (1,304 миль/цаг) хурд
- 59,000 фут үйл ажиллагааны өндөр
- 2,175 миль нислэгийн зай
Гэвч F-2 загвар хуучирч эхэлсэн тул Япон улс шинэ үеийн Mitsubishi F-X буюу зургаа дахь үеийн сөнөөгч онгоцыг боловсруулж байгаа. Шинэ онгоц бүрэн ашиглалтад орох хүртэл Япон улс АНУ-аас F-35 Lightning II онгоц худалдан авч байна.
Бразил
Олон хүн мэддэггүй ч Бразил улс нь нисэх онгоцны үйлдвэрлэлээрээ дэлхийд алдартай Embraer корпорацийн эх орон юм. Энэхүү компани нь SAAB-ийн JAS-39 Gripen E болон F хувилбаруудыг дотооддоо үйлдвэрлэх эрхтэй болсон. Gripen гэдэг нэр өмнө дурдсан Шведийн сөнөөгч онгоцны хоч бөгөөд, E хувилбар нь нэг нисэгчтэй, F нь хоёр нисэгчтэй загвар юм.
Эдгээр онгоц нь зөвхөн Бразилийн зэвсэгт хүчинд зориулан үйлдвэрлэгддэг бөгөөд General Electric-ийн F414 хөдөлгүүртэй. Үзүүлэлтүүд нь Шведийн хувилбартай ижил:
- Mach 2 (1,535 миль/цаг) хурд
- 52,000 фут үйл ажиллагааны өндөр
- 2,485 миль нислэгийн зай
Энэ нь Бразилыг Өмнөд Америкийн цэргийн агаарын хүчинд чухал байр суурь эзлэхэд тусалж байна.
Аргентин
Манай жагсаалтын сүүлчийн улс бол Өмнөд Америкийн өөр нэг чухал тоглогч болох Аргентин. Тус улсын төрийн өмчит Fabrica Militar de Aviones (FMA) компани нь IA-63 Pampa III загварын онгоц үйлдвэрлэдэг. Хэдийгээр энэхүү онгоц нь жинхэнэ утгаараа сөнөөгч биш ч, сургалтын болон хөнгөн тулааны зориулалттай агаарт ашиглагддаг.
IA-63 Pampa III онгоц нь Honeywell TFE 731 хөдөлгүүрээр тоноглогдсон ба ойролцоогоор 4,000 фунт түлхэх хүчтэй.
Үзүүлэлтүүд:
- Mach 0.75 (575 миль/цаг) дээд хурд
- 42,300 фут үйл ажиллагааны өндөр
- 1,462 миль нислэгийн зай
Хэдийгээр эдгээр үзүүлэлтүүд бага мэт санагдаж болох ч, Аргентины батлан хамгаалахын төсөв бусад орнуудтай харьцуулахад маш бага гэдгийг мартаж болохгүй.
Эх сурвалж: slashgear
