Галт уулын дэлбэрэлтүүд дэлхийн үерийн хэв маягийг өөрчилдөг
Галт уулын томоохон дэлбэрэлтүүд Дэлхийн агаар мандлыг хөргөх чадалтай гэдгийг бид сайн мэднэ. Гэвч тэдгээр нь зөвхөн орон нутгийн төдийгүй дэлхий даяар үерийн хэв маягийг өөрчилж чаддаг гэдгийг шинжлэх ухаан саяхан баталлаа.
Шинэ судалгаагаар галт уул дэлбэрэх үед агаарт ялгарах хий нь хур тунадасны хуваарилалтыг өөрчилж, зарим бүс нутагт чийг нэмэгдүүлж, харин зарим газрыг хуурайшуулах нөлөө үзүүлдэг болохыг тогтоосон байна. Үүнд галт уулын байрлал, ялангуяа экватортой харьцах байдал нь чухал үүрэгтэй.
Дэлбэрэлт ба агаар мандал
Галт уулын дэлбэрэлтийн үед их хэмжээний хүхрийн давхар исэл ялгарч, стратосферт аэрозоль хэмээх жижиг хэсгүүд үүсгэдэг. Эдгээр нь нарны гэрлийг сарниулж, дулааныг барьж, Дэлхийн гадаргыг хөргөхөөс гадна агаар мандлын дээд хэсгийг халаадаг. Үүний улмаас дэлхийн агаарын эргэлтийн хэв маяг өөрчлөгдөнө.
Энэ бүхний гол нөлөөлөгч нь Экваторын ойролцоох конвергенцийн бүс буюу ITCZ юм. Халуун орны хүчтэй борооны эх үүсвэр болсон энэ бүс дэлбэрэлтийн дараа байрлалаасаа шилжиж, хуурай газрууд гэнэт үерт автдаг бол бороотой газрууд харин хуурайшиж эхэлдэг.
Түүхэн жишээнүүд
Принстоны их сургуулийн судлаачид өнгөрсөн зуунд болсон гурван томоохон дэлбэрэлтийг судалжээ:
- Санта Мария (1902, Гватемал) – Өмнөд хагас бөмбөрцгийн халуун бүсэд үерийн оргил үеийн 25%-иар өсөлт, хойд халуун бүсэд 35%-ийн нэмэгдэл үзүүлжээ.
- Агунг (1963, Индонез) – Өмнөд халуун бүсийн урсгалын 50% буурч, харин хойд халуун бүсийн 40% нэмэгдсэн.
- Пинатубо (1991, Филиппин) – Аэрозоль нь хоёр хагас бөмбөрцөгт жигд тарж, ITCZ-ийг хазайлгахын оронд Дэлхийг бүхэлд нь жигд хөргөсөн. Үүний улмаас халуун бүсийн үер багассан ч маш хуурай бүсүүд илүү чийглэг болжээ.
Хүмүүст үзүүлэх нөлөө
Эдгээр өөрчлөлтүүд нь зөвхөн уур амьсгалын шинжлэх ухааны асуудал биш. Урьдчилан таамаглаагүй бүс нутагт үерийн гамшиг үүсгэж, төлөвлөлт, эрсдэлийн удирдлагад шууд нөлөөлнө. Ялангуяа галт уулын дэлбэрэлтийн нөлөөг дуурайж хиймлээр Дэлхийг хөргөх санаачилга гарч буй энэ үед энэхүү судалгаа онцгой ач холбогдолтой юм.
Судалгааны дүгнэлтээр, галт уулын дэлбэрэлтүүд нь дэлхийн уур амьсгалын системд өргөн хүрээний нөлөө үзүүлдэг бөгөөд энэ нь зөвхөн дулааралт, хөргөлтийн асуудал бус дэлхий даяарх усны эргэлтийн тухай гэдгийг онцолж байна.
Энэхүү судалгаа Nature Geoscience сэтгүүлд нийтлэгдсэн байна.
Эх сурвалж: www.earth.com
