Цөмийн дайн хүн төрөлхтнийг төдийгүй дэлхийн хүнсний хангамжийг сүйрүүлж болзошгүй
Цөмийн дайн зөвхөн хүмүүсийг устгаад зогсохгүй дэлхийн хүнсний хангамжийг ч сүйрүүлж болзошгүй. Нарны гэрэл өтгөн утаан дор алга болж, температур огцом буурч, ургац сүйрч, дэлгүүрийн лангуунууд хоосрох ертөнцийг төсөөлөөд үзээрэй.
Энэ бол цөмийн өвлийн аймшигт бодит байдал бөгөөд шинжлэх ухааны уран зөгнөл биш юм. Хэрэв дэлхийн хэмжээний мөргөлдөөн хурцадвал ийм эрсдэл бодитой болно.
Пенн Стэйт их сургуулийн эрдэмтэд цөмийн өвөл дэлхийн эрдэнэ шишийн үйлдвэрлэлд хэрхэн нөлөөлөхийг судалжээ. Эрдэнэ шиш нь дэлхий даяар хамгийн өргөн тархсан үр тариа юм. Судлаачид хамгийн муу тохиолдолд бэлтгэлтэй байх нэгэн санааг дэвшүүлсэн бөгөөд энэ нь хүйтэнд тэсвэртэй үрийн нөөц бүхий “хөдөө аж ахуйн тэсвэрлэх чадварын иж бүрдэл” бэлтгэх явдал юм. Энэ нь хамгийн хүнд хэцүү цаг үед ч хүнсний үйлдвэрлэлийг үргэлжлүүлэхэд туслах боломжтой.
Галын дараах өлсгөлөн
Судлаачид бүс нутгийн болон дэлхийн хэмжээний мөргөлдөөний зургаан цөмийн дайны хувилбарыг загварчилжээ. Эдгээр хувилбар бүрт цөмийн гал түймрийн улмаас агаар мандалд ялгарах хөө тортогны нөлөөг симуляц хийсэн бөгөөд энэ нь 5-165 сая тонн хүртэл байж болно.
Хамгийн сайн тохиолдолд дэлхийн эрдэнэ шишийн ургац 7 хувиар буурсан бол хамгийн муу тохиолдолд 80 хувиар буурсан байна. Пенн Стэйт их сургуулийн Ургамлын шинжлэх ухааны тэнхимийн дэд профессор Юнинг Ши хэлэхдээ, дэлхийн ургацын 80 хувийн бууралт нь сүйрлийн үр дагавартай байх болно гэжээ. Хэдийгээр 7 хувийн бууралт нь дэлхийн хүнсний систем болон эдийн засагт ноцтой нөлөө үзүүлнэ гэж үзэж байна.
Эрдэнэ шишийг сонгосон шалтгаан нь зөвхөн хаа сайгүй байдаг төдийгүй уур амьсгалд маш мэдрэмтгий бөгөөд хөдөө аж ахуйн өргөн хүрээг хамардаг. Эрдэнэ шишид тохиолдсон зүйл бусад олон ургамалд тохиолдох магадлалтай.
Цөмийн хүнсний сүйрлийг загварчлах нь
Судалгааны баг Пенн Стэйт их сургуулийн Хөдөө аж ахуйн шинжлэх ухааны коллежийн эрдэмтдийн боловсруулсан Cycles хөдөө аж ахуйн экосистемийн загварыг ашигласан байна. Энэ нь нүүрстөрөгч, азот хөрс, ургамал, агаар мандлаар хэрхэн шилжиж байгааг хянах нарийн төвөгтэй симуляцийн хэрэгсэл юм. Өндөр хүчин чадалтай тооцооллоор энэ загвар нь цөмийн сүйрлийн үед ч ургацын өсөлтийг урьдчилан таамаглах боломжтой.
Юнинг Ши хэлэхдээ, “Бид 38,572 байршилд эрдэнэ шишийн үйлдвэрлэлийг цөмийн дайны зургаан хувилбарын дор симуляц хийсэн бөгөөд хөө тортогны тархалт 5-165 тонн байсан” гэжээ. Энэ судалгаа нь сүйрлийн уур амьсгалын өөрчлөлтөд дэлхийн хөдөө аж ахуйн тэсвэрлэх чадвар, дасан зохицох чадварыг ойлгоход ахиц дэвшил авчирсан гэж үзэж байна.
Хэт ягаан туяа нөхцөл байдлыг дордуулж болзошгүй
Утаа, хөө тортог нь цорын ганц асуудал биш юм. Цөмийн дайн озоны давхаргыг устгаж, дэлхийн гадаргуу дээр илүү их хэт ягаан туяа тусах боломжтой. Энэ төрлийн цацраг нь ДНХ-г гэмтээж, фотосинтезийг саатуулж, ургамлыг улам ихээр стрессдүүлдэг. Юнинг Ши хэлэхдээ, энэ нь цөмийн дайны дараах нөхцөлд хэт ягаан туяаны хөдөө аж ахуйд үзүүлэх нөлөөг тооцоолсон анхны судалгаа байж магадгүй гэжээ.
Хэт ягаан туяаны түвшин бөмбөг дэлбэрснээс хойш 6-8 жилийн дараа оргилдоо хүрэх бөгөөд энэ үед дэлхий дахин сэргэх гэж тэмцэж байх болно. Цөмийн дэлбэрэлтийн дэлбэрэлт, галын бөмбөг нь стратосферт азотын исэл үүсгэдэг бөгөөд хөө тортогны дулаанаас үүдэлтэйгээр озоныг хурдан устгаж, дэлхийн гадаргуу дээрх хэт ягаан туяаны түвшинг нэмэгдүүлдэг. Энэ нь ургамлын эдийг гэмтээж, дэлхийн хүнсний үйлдвэрлэлийг улам хязгаарлах болно гэжээ.
Хэт ягаан туяаны гэмтэл нь уур амьсгалын стресс дээр нэмэгдэж, эрдэнэ шишийн ургац 87 хувиар буурч болзошгүй юм.
Харанхуйд хүнс ургуулах нь
Судлаачид одооноос арга хэмжээ авбал бага зэрэг гэрэл гэгээ байж магадгүй гэж үзэж байна. Хүйтэнд тэсвэртэй, хурдан ургадаг эрдэнэ шишийн сортуудыг ашигласнаар цөмийн өвлийн үед ч хүнсний ургац 10 хувиар нэмэгдэж болох юм. Гэхдээ нэг асуудал бий: үрийн хүртээмж.
Энд “хөдөө аж ахуйн тэсвэрлэх чадварын иж бүрдэл” санаа хэрэгжиж байна. Пенн Стэйт их сургуулийн үйлдвэрлэлийн систем, загварчлалын профессор Армен Кеманиан хэлэхдээ, “Эдгээр иж бүрдэл нь цөмийн дайны дараах тогтворгүй жилүүдэд хүнсний үйлдвэрлэлийг хадгалахад туслах болно” гэжээ. Энэ санааг бусад гамшигт ч өргөжүүлж болно. Ийм хэмжээний гамшиг тохиолдоход тэсвэрлэх чадвар маш чухал юм.
Эдгээр иж бүрдэл нь өөр өөр бүс нутаг, уур амьсгалд тохирсон үрийг агуулна. Энэхүү санаа нь дэлхийн хүнсний сүлжээ нурсан ч орон нутгийн иргэдэд хөдөө аж ахуйгаа үргэлжлүүлэх хэрэгслийг өгөх явдал юм. Юнинг Ши ийм төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд тулгарч буй бэрхшээлийг хүлээн зөвшөөрсөн бөгөөд “Хэрэв бид амьд үлдэхийг хүсвэл төсөөлөхийн аргагүй үр дагаварт ч бэлтгэлтэй байх ёстой” гэжээ.
Ирээдүйн хүнсний гамшгийн сургамж
Энэ судалгааны гол санаа нь зөвхөн зэвсгийн тухай биш юм. Энэ нь бидний хүнсний систем маш эмзэг гэдгийг харуулж байна. Армен Кеманиан хэлэхдээ, “Ийм төрлийн гамшиг нь зөвхөн цөмийн дайнаас бус, жишээлбэл, хүчтэй галт уулын дэлбэрэлтээс үүдэлтэй байж болно” гэжээ. Ийм төрлийн судалгаа нь зөвхөн өөрийгөө харж байгаа мэт санагдаж болох ч энэ нь бидэнд биосферийн эмзэг байдлыг ойлгоход тусалдаг. Биосфер нь бүх амьд зүйлсийн нийтлэг бөгөөд тэдгээрийн хоорондын болон орчинтойгоо хэрхэн харилцан үйлчилдэгийг харуулдаг.
Хүнс вакуумд ургадаггүй. Энэ нь тогтвортой уур амьсгал, цэвэр агаар, үйл ажиллагаатай экосистемээс хамаардаг. Энэ тэнцвэрийг алдагдуулбал дэлхийн бүх тавагт нөлөөлөх үр дагавар гарна. Энэ судалгаа нь ирээдүйг урьдчилан таамаглахгүй. Гэхдээ бид хэзээ ч ирэхгүй гэж найдаж буй ирээдүйд бэлтгэхэд тусалдаг.
Энэхүү судалгааны бүрэн эхийг “Environmental Research Letters” сэтгүүлд нийтэлсэн байна.
Эх сурвалж: www.earth.com
