Цагаан одой одны нууцлаг түүх
Цагаан одой од гэж нэрлэгддэг одод заримдаа энгийнээсээ илүү гайхалтай түүхтэй байдаг. Астрономичид WD 0525+526 хэмээх одны талаар судалж үзэхэд энэ нь ердийн цагаан одой од биш болохыг олж мэджээ. Энэ жижигхэн, Дэлхийтэй ижил хэмжээтэй од нь анх харахад энгийн мэт харагдаж байсан ч үнэндээ хоёр од мөргөлдөж, нэгдсэнээс үүссэн од юм.
Цагаан одой одны хүчирхэг түүх
Цагаан одой од нь Нар шиг оддын амьдралын сүүлчийн үе шат юм. Эдгээр одны үлдэгдэл нь маш нягт байдаг бөгөөд нэг нь Нарнаас илүү их масстай байж чаддаг. Ихэнх цагаан одой од нь ганц од шатаж дууссаны дараа үүсдэг. Гэвч заримдаа хоёр од, ихэвчлэн ойрхон байрлах хос оддын систем мөргөлдөж, нэгддэг. Үүний үр дүнд маш их масстай цагаан одой од үүсдэг. WD 0525+526 нь ийм замаар үүссэн бөгөөд энэ нь хэт ягаан туяаны нотолгоогоор батлагдсан анхны тохиолдол юм.
“Энэ нээлт нь бидний анх харахад энгийн мэт санагдсан зүйлс өөр байж болохыг харуулж байна” гэж Хаббл хөтөлбөрийн гол судлаач Борис Гаенсике хэлжээ. “Энэ нь энгийн цагаан одой од мэт харагдаж байсан ч Хабблын хэт ягаан туяаны хараа нь түүний түүхийг өөрөөр харуулсан.”
Нэгдлээр өөрчлөгдсөн цагаан одой од
Дэлхийгээс 128 гэрлийн жилийн зайд орших WD 0525+526 нь Нараас 20% илүү масстай. Гаднаас нь харахад бусад цагаан одой одтой адилхан харагддаг. Гэвч НАСА-гийн Хаббл сансрын дурангийн хэт ягаан туяаны чадварыг ашиглан энэ одны бүтцийг илүү гүнзгий судалжээ. Хэт ягаан туяаны спектр нь одны агаар мандалд нүүрстөрөгч байгааг илрүүлсэн. Ердийн цагаан одой од нь устөрөгч, гелий агаар мандалтай байдаг бол нүүрстөрөгч, хүчилтөрөгч нь цөмд нуугддаг.
Гэвч нэгдлүүд нь үр дүнг өөрчилдөг. Хоёр цагаан одой од эсвэл цагаан одой од болон өөр төрлийн од мөргөлдөх үед үүссэн дэлбэрэлт нь гаднах устөрөгч, гелийг хуу татаж чаддаг. Үлдсэн нь нимгэн агаар мандал бөгөөд нүүрстөрөгч цөмөөс дээш гарч, харагдах боломжтой болдог.
Одны агаар мандал дахь нүүрстөрөгчийг илрүүлэх нь
WD 0525+526 нь бусад мэдэгдэж буй нэгдлээс үүссэн цагаан одой одуудаас илүү халуун, илүү их масстай. Бараг 21,000 кельвин (37,000 градус Фаренгейт) температуртай тул нүүрстөрөгчийг гадаргуу руу татах ердийн процесс болох конвекцийн хувьд хэтэрхий халуун байдаг. Тэгвэл нүүрстөрөгч хэрхэн тэнд хүрсэн бэ? Судлаачид хагас конвекцийн нэртэй илүү зөөлөн механизм үйлчилж байгаа гэж үзэж байна. Энэ нь зөөлөн процесс боловч нүүрстөрөгчийг гадаргуу руу татахад хангалттай хүчтэй юм.
Энэ одны агаар мандалд маш бага хэмжээний нүүрстөрөгч байгаа нь үнэхээр гайхалтай бөгөөд бусад нэгдлийн үлдэгдлээс 100,000 дахин бага юм. Үүнийг зөв багажгүйгээр илрүүлэх бараг боломжгүй байв. “Хабблын Космик Оргинс Спектрограф нь энэ цагаан одой одны агаар мандал дахь нүүрстөрөгчийг илрүүлэхэд шаардлагатай хэт ягаан туяаны спектроскопийн гайхалтай чанарыг олж авах цорын ганц багаж юм” гэж судалгааны тэргүүлэх зохиогч Снехалата Саху хэлжээ.
Нуугдсан цагаан одой одны нэгдлүүд
Энэ нээлт нь 2019 онд ESA-гийн Гайа хөтөлбөрийн судалгаанд үндэслэсэн бөгөөд энэ нь ер бусын цэнхэр цагаан одой оддын бүлгийг илрүүлсэн юм. Тэдгээрийн зарим нь нэгдлээс үүссэн болохыг дараа нь баталсан. WD 0525+526 нь энэ бүлгийн хамгийн халуун, хамгийн их масстай гишүүн юм. Хэт халуун цагаан одой одод дахь нүүрстөрөгчийг хэт ягаан туяанд илүү хялбар илрүүлэх боломжтой тул эдгээр сансрын мөргөлдөөний амьд үлдсэн олон одод өгөгдөлд нуугдаж, илрүүлэхийг хүлээж байгаа байх магадлалтай.
“Бид энэ сэдвээр судалгаагаа өргөжүүлж, ижил төстэй цагаан одой оддын дунд нүүрстөрөгчийн цагаан одой од хэр түгээмэл байгааг, мөн ердийн цагаан одой оддын дунд хичнээн одны нэгдэл нуугдаж байгааг судлахыг хүсч байна” гэж судалгааны хамтран зохиогч Антуан Бедрад хэлжээ. “Энэ нь цагаан одой оддын хосууд болон супернова дэлбэрэлтэд хүрэх замуудыг ойлгоход чухал хувь нэмэр оруулах болно.”
Энэхүү судалгаа нь Nature Astronomy сэтгүүлд нийтлэгдсэн байна.
Эх сурвалж: www.earth.com
